Abuzalova M

i ~u 
e ~o„ 
a~ o 
Umuman olganda, minimal lisoniy birlik bo„lmish fonemalar inson 
nutq a‟zolari yordamida vujudga kelgan tovush ko„rinishlarining 

---

37 
umumiy andozasi bo„lib, cheksiz tovushlarning umumlashmalari qatori 
sifatida ongimizda yashaydi. So„zlovchilar ongidagi ushbu psixo-akustik 
obrazlar asosida nutq a‟zolarini harakatga keltirib tovushlarni hosil 
qiladi. Yoki tinglovchi o„zgalar tomonidan hosil qilingan tovushlarni 
eshitish orqali ongidagi andozaga solishtirib ko„radi. 
Fonemalarning ma‟no farqlash xossasi mavjud bo„lib, bir 
fonemaning turli ko„rinishlari bo„lgan tovushlarda bu hodisa 
kuzatilmaydi. Bir fonemaning nutqiy ko`rinishi bo„lmish tovush boshqa 
fonemaning in‟ikosi bo„lgan tovush bilan almashtirilsa, so„z ma‟nosi 
yangilanadi, ya‟ni boshqa so„zga aylanadi. Qiyoslang: [
chol
] va [
chal
], 
[
urush
] va [
urish
], [
tush
] va [
tish
], [
ariq
] va [
oriq
]. Shu boisdan ham 
fonemaga tilning ma‟no farqlovchi eng kichik birligi deb ta‟rif berildi. 
Bir fonemaning turli variantlari ma‟no farqlamaydi. Masalan, til oldi va 
til orqa [
o„] 
unlilari quyidagi so„zlarda ma‟no farqlamagan: 
o„l – o„l; 
bo`lmoq 
(
olmani ikkiga bo`lmoq
)
–bo`lmoq 
(
kelgusida tilshunos 
bo`lmoq
)
.