Abuzalova M

g] 
tovushi oldingi [
sh] 
tovushining 
ta‟sirida [
k] 
tovushiga aylanmoqda. Bu so„zda qisman assimilyatsiya 
yuzaga kelmoqda, ya‟ni [
g] 
jarangli tovushi o„zidan oldingi [
sh] 
tovushiga 
faqat 
bir 
tomonlama 
– jarangsizlanish tomonidan 
o„xshamoqda, xolos, lekin to„liq uning tusiga kirgan emas. [
Uchta
] 
leksemasining 
ushta, [pochta] 
leksemasining 
poshta 
deb talaffuz 
qilinishi ham shu hodisaga misol bo„la oladi. Rus tilidagi 
кaробкa, 
вoдкa: 
inglizcha: 
goods
, 
cats 
so„zlarida ham shu turdagi assimilyatsiya 
mavjud. 
Dissimilyatsiya. 
Og„zaki nutqda tovushlar doimo bir-biriga o„xshay 
bermasdan, ba‟zan uning aksi bo„ladi. Ayrim paytda talaffuzda ikki 
o„xshash tovush bir joyda yoki bir so„zda kelgan vaqtda ulardan biri 
noo„xshash tovushga aylanib ham qoladi. Bunday hodisa assimilyatsiya 
kabi progressiv va regressiv bo„ladi. Keyingi tovush noo„xshash 
tovushga aylansa progressiv dissimilyatsiya yuz beradi: 
zarar-zaral, 

---

74 
zarur-zaril, birorta-bironta, muyassar-muyastar, kissa-kista, halol–halor 
kabi. 
Oldingi tovush o„zgarsa, regressiv dissimilyatsiya yuz beradi: 
malol–malor, koridor–kalidor, ittifoq–intifoq 
kabi. 
Dissimilyatsiya hodisasi odatda juda kam uchraydi. Hatto 
assimilyatsiyaning regressiv turiga nisbatan ham ancha kam qo„llanadi. 
Chunki dissimilyatsiya hodisasi nutqda, odatda o„xshashlikdan 
noo„xshashlikka, ixchamlikdan noqulaylikka qaratilgan harakat bo„lib, 
tavtologiyadan qutilishga xizmat qiladi. Og„zaki nutqda 
tumba-tunba, 
shanba–shamba, Vavilon–Vabilon, tramvay-tranvay, konbayn-kombayn 
deb talaffuz qilishimiz ham dissimilyatsiyaga misol bo„ladi. 
Metateza. 
Og„zaki nutqda ba‟zan yonma-yon kelgan undosh 
tovushlarning o„rni almashishi mumkin. Nutqdagi bunday jarayon