Abuzalova M

Antroposentrik tilshunoslik 
o`zbek lisonshunosligi uchun nisbatan 
yangi, jahon tilshunosligi uchun esa kamida ikki yarim asrlik tarixga ega 
bo`lgan yo`nalish hisoblanadi. 
Antropotsentrizm so`zi yunoncha 
anthropos 
– 
odam 
hamda 
lotincha 
centrum 
– 
markaz 
ma‟nosini bildiruvchi so`zlar birikuvidan 
hosil bo`lgan
2
. Antropotsentrizm termini dastlab qadimgi yunon 
falsafasining ”
Inson koinot markazidir
” degan g`oyani ilgari suruvchi 
qarashiga nisbatan qo`llanilgan bo`lib, bu g`oya, ayniqsa, o`rta asrlarda 
Yevropada keng tarqaldi
3
. 
Hozirgi vaqtda tilshunoslikning yetakchi paradigmalaridan biri 
sifatida tan olinayotgan antropotsentrizmning ildizlari V.fon Gumboldt 
1 
Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G., Qurbonova M., Yunusova Z., Abuzalova M. 
Hozirgi o`zbek adabiy tili. Darslik. – T.: Fan va texnologiya, 2010. – 403 b. 
2 
http // ph.ras.ru// elib 0215 html: Новая философская энциклопедия. 
3 
Пименова М.В., Кондратьева О.Н. Концептуальные исследования. Введение. – М.: 
Флинта, 2014. – С. 8. 

---

12 
hamda 
L.Vaysgerberning 
nazariy 
qarashlaridan 
oziqlandi
1
. 
Antropotsentrik paradigmaning shakllanishi til egasi – so`zlovchi shaxs 
omilini tadqiq etish bilan bog`liq. Demak, mazkur yo`nalishning 
tadqiq yo`nalishi mohiyatida ”til–shaxs–nutq” dixotomiyasi turadi. 
Antropotsentrik paradigma tilni immanent tarzda, ya‟ni o`z egasidan 
ayro holda tadqiq etishga antipozitivistik qarashlarning yuzaga kelishi 
natijasida shakllandi
2
. 
Jahon tilshunosligida matnni antropotsentrik paradigma asosida 
o`rganish, 
asosan, 
lingvistik 
semantika, 
lingvokognitologiya, 
psixolingvistika, lingvokulturologiya, pragmatik tilshunoslikka oid 
tadqiqotlarda ko`zga tashlanadi. 
Substansial yo`nalishning asosiy samarasi tilning tizimli hodisa 
ekanligini 
isbotlashdan 
iborat 
bo`lgan 
bo`lsa, 
antropotsentrik 
paradigmada inson asosiy o`ringa chiqariladi, til esa inson shaxsini tarkib 
toptiruvchi bosh unsur deb qaraladi. Zero, rus adibi S.Dovlatov to`g`ri 
ta‟kidlaganidek: “
Inson shaxsiyatining 90 foizini til tashkil etadi
”. 
Shu bois ”
inson aqlini, insonning o`zidan, tildan va nutq yaratish 
hamda nutqni idrok qilish qobiliyatidan tashqarida tasavvur etib 
bo`lmaydi
”.(V.A.Maslova) 
Til, uning nutqiy voqelanishi, inson omilida tilning ahamiyati 
serqirra hodisalar bo`lib, aslida, yuqorida qisman sharhlab o`tgan 
yo`nalishlarimiz til mohiyatiga turlicha yondshuvlarning natijasidir. 
Qo„lingizdagi mazkur kitob mavjud darslik va qo„llanmalardan 
yangi – milliy grammatik talqinlarga uyg„unligi bilan ajralib turadi. 
Ushbu darslik nafaqat o„rta va oliy ta‟lim tizimida amalda bo„lgan 
dasturlar bilan uyg„un, balki “Tilshunoslik nazariyasi” o„quv fani oldida 
turgan muhim vazifani – kitobxon toliblarni yangicha grammatik 
talqinlarning asosiy atamalari, tushunchalari, tahlil usullari bilan 
tanishtirishni – ularni yangi tilshunoslik dunyosiga olib kirishni 
1 
Маслова В.А. Лингвокультурология. – М.: Acаdemia, 2001. – С. 17; Маҳмудов Н. 
Тилнинг мукаммал тадқиқи йўлларини излаб ... // Ўзбек тили ва адабиѐти. – Тошкент, 
2012. – № 5. – Б. 3-16; Пименова М.В., Кондратьева О.Н. Концептуальные исследования. 
Введение. – М.: Флинта, 2014. – С. 8. 
2 
Нурмонов А. Танланган асарлар. 3 жилдлик. – Тошкент: Академнашр, 2012. 3-жилд. – Б. 
262-263.; 
Сафаров Ш. Прагмалингвистика. – Тошкент: Ўзбекистон 
миллий 
энциклопедияси , 2008. – Б. 35. 

---

13 
bajarishga, milliy grammatik talqinlar orqali ziyolilar ongidagi milliy 
tafakkur tarzi va mafkura ko„chatlarini sug„orishga ham xizmat qiladi. 
Darslikni mukammallashtirishga qaratilgan o„rinli taklif va 
mulohazalarni mualliflar mamnuniyat bilan qabul qiladilar. 

---

14