Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

 

---

98 
Pomir burmasi 
 
Geografik jihatdan Pomir sharqiy va gʻarbiy, geologik jihatdan, 
geologik rivojlanish tarixi va tuzilishi boʻyicha toʻrt qismga boʻlinadi. 
Shimoliy Pomir Oloy orti va Darvoz togʻ tizmasining shimoliy yon 
bagʻrida mezozoy yotqiziqlari keng tarqalgan, janubiy tomondan Markaziy 
Pomir darzligi ayirib turadi. 
Shimoliy Pomirda kechgi paleozoy oxirida burmachanlikka duchor 
boʻlgan-yerta mezazoyda nisbatan qattiq antiklinal koʻtarilish roʻy bergan. 
Markaziy Pomir janub tomondan Rushan-Pshort darzligi bilan 
chegaralanib, murakkab burma hosil qilgan, erta toshkoʻmirdan kechki 
yuragacha geosinklinal rejim rivojlangan, uning hududida bir qator zonalar 
mavjud boʻlgan, ularning rivojlanish tarixi bir biridan katta farq qilgan . 
Janubiy-sharqiy Pomir. Bu yerda geosinklinal rivojlanish erta 
toshkoʻmir davridan kechki yuragacha davom etgan, bu davrda 
burmachanlik hosil boʻlib hudud koʻtarilgan. 
Janubiy-gʻarbiy Pomir. Bu qism tokembriy tuzilishiga ega. 
Tokembriy yoshidagi oʻrta massiv hisoblanadi. 
Shimoliy Pomir. 
Kesimning quyi qismi-yuqori proterazoy-quyi 
paleoazoy kengligi 2 km gacha boʻlgan metomorfik jinslardan tashkil 
topgan. Ular ustiga mutonosib ravishda ordovik – jinslari slaneslar, 
ohaktoshlar, asosiy effuzivlar (1 – 2 km) yotadi. Ayrim joylarda 1 – 1.2 
km oshmaydigan silur va devon rivojlangan – slanes va ohaktoshlar, 
terrigen, karbonatli, vulkonogen tarkibli toshkoʻmir davri yotqiziqlari keng 
tarqalgan. 
Oʻrta Osiyoning paleozoy davri yotqiziqlari 
 
Tyan-Shanda Oʻrta Osiyo hududi uchta tektonik zonalarga 
ajratilgan: Shimoliy, Oʻrta va Janubiy, Ajratilgan tektonik zonalar 
oʻzlarining alohida geologik tuzilishlariga ega. 

---

99 
Shimoliy Tyan – Shanda tokembriy va kaledon burmachanlik 
faoliyati oshgan, tokembriy va kaledon magmatizmi keng rivojlangan, 
tokembriy va quyi paleozoy davri yotqiziqlari keng rivojlangan . 
Janubiy Tyan – Shanda asosan gersin tektogenezi, gersin 
magmatizmi, oʻrta – yuqori paleozoy va mezakaynazoy yotqiziqlari keng 
rivojlanganligi bilan ajraralib turadi. 
Kopetdog – Pomir zonasi yuqoridagilardan quydagilar bilan farq 
qiladi: tokembriy, paleozoy va mezakaynazoy burmachanlik harakati keng 
rivojlangan (alp burmachanligi) . 
M.O. Axmadjonov, I.M. Mirxodjayevlarning ilmiy ishlariga
qoʻshimcha qilib, stratigrafik boʻlingan tokembriy rivojlangan keng 
maydonlarga ajratilgan misol uchun, Shimoliy Tyan – Shanda kesimning 
asosiy turlari Oloy orti togʻ tizmasida, svita va seriyalar umumiy qalinligi 
10 km dan ortiq, Terskey Olatogʻida svita va seriyalar yotqiziqlari 8 km 
gacha, Qirgʻiz togʻ tizmasida 7.2 km gacha, Kungay togʻ tizmasida 9 km 
gacha, Talass togʻ tizmasida 5.6 km gacha, kichik Qoratogʻda 5 km gacha. 
Oʻrta Tyan-Shanda shu kabi tokembriy yotqiziqlari litologik tarkibi 
va turli qalinlikdagi svita va seriyalarga ajratiladi.Katta Qoratogʻda 
qalinligi 11 km atrofida, Koson hududida 2.9 – 3.9 km Pskem, Sandalash 
togʻ tizmalarida 1.5 km. 
Janubiy Tyan-Shanda tokembriy yotqiziqlari Otboshi togʻ tizmasida 
4 km atrofida, Zarafshon togʻ tizmasida 4 km. Janubiy- shimoliy Tomdi 
togʻda 2.3 km, Djetimtogʻda 8 km, Auminzatogʻda 2 km dan ortiq, 
shimoliy Tomditogʻda 2.9 km, shimoliy Nurota togʻda 2.9 km, 
Sultonuvayzda 2 km. 
Silur yotqiziqlari Oʻrta osiyo hududida keng tarqalgan va ordovik-
kemriy ustiga nomutonosib yotadi. 
Bu yerlarda devon yotqiziqlari keng tarqalgan, kesma odatda oʻrta 
devondan boshlanadi. Tarkibi terrigen-karbonatli. Qalinligi 0.5 dan 3 km. 
gacha. Toshkoʻmir yotqiziqlari keng rivojlangan. Quyi toshkoʻmir davri
asosan karbonatli, oʻrta va yuqori toshkoʻmir terrigen karbonatli. Ular 
orasida vulkanogen jinslar uchraydi, umumiy qalinligi 3 km. dan ortiq. 
Oʻrta Osiyo hududida perm davri yotqiziqlari kam rivojlangan. 
Mezokaynazoy yotqiziqlari paleozoy ustiga nomutanosib yotadi. Odatda, 

---

100 
mezozoy qatlami yuqori triasdan boshlanadi, qalinligi bir necha metr. Yura 
yotqiziqlari koʻp xollarda kontinental jinslardan tashkil topgan boʻlib, 
koʻmir qatlamlariga ega, qalinligi 3 km gacha. Bu yotqiziqlari turli 
rangdagi kontenintal jinslardan tashkil topgan boʻlib, qalinligi 1 km gacha. 
Paleogen asosan dengiz yotqiziqlaridan iborat, asosan-kontinental. 
Paleogen va neogen qalinligi 3-5 km gacha.