Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

Janubiy-sharqiy Pomir 
Pomir hududi kristallik asosga ega, arxey va quyi proterozoyda 
vujudga kelgan, ular ustiga nomutanosib ravishda rifey va vend 
yotqiziqlari, nisbatan tinch holatda vujudga kelgan, faqat terrigen tarkibga 
ega 
(uncha 
koʻp 
boʻlmagan 
qalinlikga 
ega), 
shuning 
uchun 
choʻkindilarning fatsiyasini hisobga olgan holda, ularni platformik vujudga 
kelgan deb taxmin qilishadi, Vanch va Ishiy massivlarda yopingʻich 
shaklida. Qadimgi massivning janubiy gʻarbiy qismining shimolida Refey 
davrida choʻkindilarning hosil boʻlish sharoiti ham shunday keladi. 
Kristallik asos alohida-alohida bloklarga ajragan, ular turli intervallarda 
har xil vaqtda choʻkkan. Shu choʻkish Rifey va Vendning rivojlanishi 
bilan bogʻliq, shunda venddan ordovikgacha sekin uzluksiz davom etgan, 
yaxlit qatlam hosil qilgan. Kembriy davrida vaqti-vaqti bilan vulqonik 
harakat rivojlangan (Ishiy hududi), ayrim joylarda (Yazgulem) silur va 
devon yoʻq (tushib qolgan).
Shunisi qiziqki, Pomirning shimolida kurgavot qatlami fudamentni 
(asosan) koʻtarilgan qismi shimolga va janubga tomon vend, kembriy va 
ordovik-terrigen-slanesli qatlamlar, jinslarni differensial harakatidan 

---

97 
dalolat beradi (ordovik). Oxirida dengiz hosil boʻlishiga asos boʻldi Silur 
davridan kegin yuqori devonning pastki qismiga ohaktoshlar hosil boʻlgan, 
Kurgovat 
dohasining 
janubida-qumtosh-slanesli 
qatlam-sharqiy 
yoʻnalishida, asosiy yuzasi choʻkkan joyda, Kurgovot zonasida, terrigen 
yotqiziqlar toshkoʻmir davri, ohaktoshlar, dolomitlar bilan almashadi. 
Vanch va Ilin massividan janubga tomon silur va devon 
ohaktoshlarga aylanadi (yaʻni, hudud ochiq turdagi dengiz satxidan iborat). 
Vanch massivining oʻzida va janubroqda, kembriy ham toshkoʻmir 
davri jinslarga aylanadi-ohaktoshlar. Ordovik-ohaktosh qatlamlari bilan 
qumtoshlar slaneslari, janubroqda kembriy, ordovik-silur va devon (ostki 
qismi yoʻq) faqatgina karbonatli jinslarga aylanadi-ohaktoshlar.
Pomirning shimoliy gʻarbiy qismida (Qalayxumb- Kurgovot, 
Qorakoʻl, Sarikoʻl) quyi toshkoʻmir davri (C
1
t-v
) janubiy Hisor 
hisoblanib, vulqon faoliyati keng rivojlangan boʻlib, asosiy va oʻrta jinslar 
ularning turlari, oʻxtin-oʻxtin (janubiy sharqiy qismi) perm yotqiziqlari 
ham vulkonogen jinslardan tashkil topgan. 
Demak, Shimoliy - sharqiy qismida geosinklinalga asos boʻlgan 
(evgeosinklinal) perm davrida bloklar ancha pasaygan (choʻkkan). 
Ayrim hududlarda quyi perm yotqiziqlari kesmada qizil rangli 
kontinental jinslardan tashkil topgan –kvars-dala shpati qumlar (kristallik 
asosini yemirilishi hisobiga) va yuqori permda dengiz kengayashini 
koʻrsatadi. Vujudga kelgan sharoit tufayli ayrim dengiz yotqiziqlari u yer 
bu yerda rivojlangan: shimolda yuqori perm, qorakoʻl hududida oʻrta 
toshkoʻmir davri va x.k. Pomirning janubi sharqida vulqonizm trias davrda 
ham davom etgan, mezazoyda alp geosnklinal maydonlarini rivojlanishini 
aytish mumkin. 
Shunday 
qilib, 
Pomirning 
shimoliy 
qismida 
geosinklinal 
xarakatchan hudud vujudga keladi, paleozoy (quyi toshkoʻmir davri) 
davrida qabariq tamoni shimolga qaragan yoy (zona) vujudga keladi, 
janubiy – sharqiy Pomirda esa – mezozoy davrida boʻlgan. Janubiy – 
gʻarbiy qismi choʻkadi, ayrim joylarda, kvars – dalashpatili qumtoshlar, 
slaneslar, konglomeratlar, qatlami, qirgʻoq sharoitida rivojlangan.