Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

Paleozoy epoxasi: Kembriy, ordovik, silur davrlari 
paleogeografiyasi 
Vend asrining (Yuqori proterazoy) oxirida Rus platformasi 
hududida koʻtarilib, dengiz havzasi qisqarishi kuzatiladi. Dengiz havzasi 
kembriy davri boshida Boltiq qalqonining janubiy qismida saqlanib 
qoladi, u yerda «bugʻoz» shaklidagi gʻarb yoʻnalishida ochiq relyef 
saqlanib qoladi. Grampian geosinklinal zonasining dengiz havzasi uncha 
chuqur boʻlmagan dengiz havzasi bilan birlashadi. Oʻrta kembriy 
davridan boshlab tebranish harakatlari ishorasi oʻzgaradi, natijada 
bugʻoz chuqurlashib qumlar va qumtoshlar fasiyasi gillar fasiyasi bilan 
almashinadi (koʻk gillar). 
Yuqori kembriydan boshlab poydevorning koʻtarilishi kuzatiladi. 
Dengiz sayozlashib gillar fatsiyasi qumlar bilan almashinadi (eofiton 
qatlami). Musbat ishorali tebranishlar davrida dengiz yana sayozlashadi 
va myeridional yoʻnalishda Sankt-Petyerboʻrg shahridan boshlab qirgʻoq 
boshlanadi, toʻlqinsimon qumlik hosil boʻladi (fukoid qatlam). 
 
Ordovik va silur davri 
 
Quyi paleozoyning bu ikki davrining tarixiy-geologik rivojlanishi 
kembriyga nisbatan poydevorni keskin pasayishi kuzatiladi. Shunga 
asosan, Rus platformasining Shimoliy qismida suv havzasi (Boltiq 

---

32 
qalqonining janubida) kengayib, Moskva hududini deyarli barcha qismini 
egallaydi. Janubiy Chegarasi deyarli Moskva shaxrigacha etib boradi va 
ingichka yoʻlakcha shaklida Dnestr daryosining Oʻrta qismigacha etib 
boradi, (choʻkish natijasiga koʻra) keng koʻl havzasini hosil qiladi, turli 
qalinligi ordovik va silur qatlamlarining dengiz havzasida turlicha boʻlishi 
shu bilan tushuntiriladi. 
Janubdan Sarmat qalqoni, shimoldan Boltiq qalqoni va janubi-
sharqdan Dneзtr oldi tepaligi oʻrab turganligi uchun tyerrigen mahsulot 
dengiz havzasiga tushmaydi, yaʻni hudud butunlay tekislangan. 
Shuning uchun, kesimda asosan gillar, chuqur yerlarida (ordovik)-
ohaktoshlar, myergellar, ohaktoshli gillar va dolomitlardan tashkil 
topgan. Ordovik qatlamining qalinligi silurga nisbatan kamroq. 
Demak, silurga nisbatan havzaning choʻkish tezligi ordovikda kamroq 
boʻlgan. 
Dengiz havzasi sayozlashgan sari qumlar va qumtoshlar fasiyasi 
koʻproq boʻladi. Bu davrda (silurda) boltiq buyi davlatlarida, dengiz 
havzasi qisqaradi, Poless valida va Boltiq qalqonining janubida saqlanib 
qoladi. 
Silur davri oxirida Grampian geosinklinal zonasi (Breton va Salair 
kaledonid fazalari) burmachanlik davrida Rus platformasi va Kanada 
qalqonlari birlashadi. Platformaning Gʻarbiy qismi mustahkamroq sharq 
qismida esa, poydevorining yangi strukturalari katta hajmdagi vohalar 
(Lvov, Moskva, Timan-Pechyera, Dneprovo-Donesk) vujudga keladi. 
Devon tarqalgan hududlarda: Gʻarbiy qismida asosiy devon maydoni, 
markaziy qismida markaziy Rus devon maydoni (Moskvadan janubda), 
Timan koʻtarilishi, Dnepro-Donesk vohasi, ularning kesimlarida, tarixiy-
geologik rivojlanishida oʻzaro farq boʻlgani uchun, Rus platformasi 
hududida paleogeografik sharoit tiklanish kerak.