Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

4.2. Diz’yunktiv buzilishlarni g’rganish 
 
Diz’yunktiv buzilishlar g’zining holati va kelib chiqishiga qarab 
har  xil  kg’rinishda  namoyon  bg’lishi  mumkin.  Siljishlar  aksariyat 
kg’tarilma-uzilma  (vzbros)  va  tashlama-uzilma  (sbros)  kg’rnishida 
bg’ladi.  
Vzbros  kg’rinishidagi  siljishda  quduq  bir  qatlamni  ikki  marta 
kesib g’tishi mumkin
, 
sbros kg’rinishidagi siljishda esa faqat bir marta 
kesadi.  Siljishlar  tufayli  hosil  bg’lgan  yoriqlar  ochiq  va  yopiq  holda 
bg’lishi  mumkin.  SHuning  uchun  siljishlarning  mavjudligi  ba’zan 
ularning  holatiga  qarab  g’tkazuvchan  va  g’tkazmas  bg’lishi  tabiiydir. 
Agar  siljishlar  yorig’i  g’tkazuvchan  bg’lsa,  qatlamning  butunligi 
buzilmaydi,  lekin  u  g’tkazmaydigan  bg’lsa,  maqsuldor  qatlamning 
chegarasi bg’lib hisoblanadi. 
Uzilma va siljishlarning mavjudligi bevosita quduq kesmasidagi 
qatlamlarga  qarab  belgilanadi.  Kg’pincha  qatlamlar  chuqurligi 
belgisining holatiga qarab ham tasavvur qilish mumkin. 

---

 
79 
Bir  butun  qatlamning  bloklarida  NSCH,  GSCH,  NGCH  har  xil 
holatda  bg’lishi  uzilma  va  siljishlar  tg’siq  vazifasini  bajarganligini 
kg’rsatadi va u
 
uyumning chegarasi bg’lib hisoblanadi. Ba’zan bir xil 
past  balandlikda  g’sha  chegaralar  mavjud  bg’lsa  ularning  orasida 
bg’lgan  siljishlar  g’tkazuvchan  bg’lmaganligidan  dalolatdir,  demak 
bunda siljishlar tg’siq bg’la olmaydi. 
Bloklar  orasidagi  bir-biriga  suyuqlik  oqib  g’tish  -  o’tmasligini 
kg’tarilma-uzilma (vzbros) - siljish, asosan qatlam yoki qatlamlarning 
bir qismi ikkinchi qismining yuqorisiga ko’tarilgan bg’ladi, tashlama-
uzilma  (sbros)  esa,  aksincha,  bir  qismi  ikkinchi  qismiga  nisbatan 
pastga tushgan bg’ladi. 
Bloklarda  mavjud  quduqlarni  maxsus  tadqiqot  orqali  aniqlash 
mumkin.  Bunda  bir  quduqning  ish  tartibi  g’zgartirilsa,  ikkinchisiga 
ta’sir bg’ladi - demak qatlamda butunlik mavjud, agar ta’sir bg’lmasa, 
uzilma  tg’siq  vazifasini  g’taydi.  Diz’yunktiv  siljishlarning  shaklini, 
ularning  g’lchamini  va  shu  kabi  xususiyatlarini  kesmalar  usuli  bilan 
tuzilgan  struktura  xaritalarida  aniq  ifoda  etiladi.  Buning  uchun
 
uzilmalar  tekisligiga  perpendikulyar  holatda  joylashgan  kesmalar 
tanlanadi va bu kesmalarning soni qancha kg’p bg’lsa, natija shuncha 
aniq bg’ladi. Bunda kesmalar chizig’i 
 
xaritaga tushiriladi, qatlamning 
tepa chizig’i kesmalarga tushiriladi. Bunda bir izogipsni tayanch belgi 
sifatida  qabul  qilish  maqsadga  muvofiqdir.  Tayanch  chizig’iga  siljish 
yuzasining  kg’rsatkichlari  aksi  tushiri-ladi  hamda  qatlam  sathining 
kg’rinishi ham tushiriladi. Bunda g’sha nuqtalarning kg’rsatkichi ham 
yozib qg’yiladi. 
Xaritada  har  bir  kesma  chizig’ining  belgisi  ifodala-nadi  va 
qatlam  sathi  kg’rsatiladi,  sg’ngra  bir  xil  kg’rsatkichli  nuqtalar  g’zaro 
tutashtirilib, qatlam yuzasida-gi uzilma chizig’i hosil qilinadi. Sg’ngra 
g’sha  chiziq  yonida-gi  qatlam  yuzasini  ifodalovchi  izogipslar 
g’tkaziladi. 
Struktura xaritasidan uzilmaning amplitudasini topish juda oson. 
Buning  uchun  uzilma  chizig’iga  kelib  taqalgan  izogipslarning 
kg’rsatkichidagi  farqini  chiqarish  lozim.  G’sha  kg’rsatkich  siljish 
necha metrga sodir bg’lganligini bildiradi. Agar siljish 
 
og’ma tekislik 
bg’yicha  sodir  bg’lgan  bg’lsa  struktura  xaritasiga  ikkita  chiziq 
tushiriladi:  biri  kg’tarilgan  blokdagi  chiziq,  ikkinchisi  pastga  tushgan 
blokdagi  chiziq  sifatida  kg’rsatiladi.  Sbros  holatida  bu  ikkala  chiziq 

---

 
80 
fikran  yuqoridan  qaraganda  kg’rinarli,  shuning  uchun  ularni  tutash 
chiziq  bilan  ifodalanadi,  vzbros  holatida  esa  bir  blok  ikkinchisining 
ustiga  chiqqanligi  uchun  u  chiziqlardan  faqat  bittasi  "kg’rinadi"  va 
shuning  uchun  u  tutash  chiziq  bilan  ifodalanadi,  "kg’rinmaydigan" 
chiziq,  esa  nuqta  chiziq  bilan  ifodalanadi.  Uzilmalar  chiziqlari 
orasidagi  masofa  uzilmaning  kg’rsatkichidir  va  ular  orasida  qatlam 
izogipsi g’tkazilmaydi.