Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

atlamdagi 
suvlarning 
fizik 
xossalari. 
Qatlamdagi 
suvlarning 
tarkibida 
har 
xil 
tuzlar 
erigan 
bg’lib,  uning 
mineralizatsiyasi  1  g/l  dan  400  g/l  gacha  bg’lishi  mumkin.  Suvning 
mineralizatsiyasi  100  g  yoki  1  l  suvda  erigan  tuzning  miqdori  bilan 
g’lchanadi.  Neft  va  gaz  konlari  suvlarida  erigan  ionlarning  asosiy 
qismini 6 ion tashkil etadi (SI, SO
2
4,
 NSO
3 
, Sa
++
, Mg
++
), lekin ulardan 
tashqari yana karbonat ion (SO
2
 ) kaliy ion (K+) va temir ionlari (Fe
++
, 
Fe
+++
)  uchrab  turadi.  Qolgan  elementlar  juda  oz  miqdorda  uchrashi 
mumkin.  SHuni  qayd  etish  lozimki,  yuqori  mineralizatsiyaga  ega 
bg’lgan  suvlar  g’ovaklardagi  neftni  yuvish  xususiyatiga  kg’proq 
egadirlar va shu tufayli bunday hollarda neft beruvchanlikning yuqori 
kg’rsatkichiga  zga  bg’ladilar.  Lekin  ulardan  ba’zan  quduq  tubiga 
tuzlar  ajralishi  va  tg’planish  hollari  ham  kuzatiladiki,  bu  ishlatishni 
murakkablashtiradi. 

---

 
69 
Gazlarning  suvda  eruvchanligi  neftlarga  nisbatan  kamroq, 
aksariyat  0,2-0,5  m
3
/m
3
  dan  2  m
3
/m
3
  gacha  tashkil  etadi.  Asosan 
suvlarda  uglevodorod  gazlar  erigan  bg’ladi.  Lekin  er  osti  suvlarida 
ularning  miqdori  kg’proq  bg’lishi  mumkinligini  L.M.Zorkin, 
V.N.Kortsenshteyn,  V.A.  Borodkin  va  boshqalar  kg’rsatishgan. 
CHunonchi, G’arbiy  Sibir havzasvda har bir 1 m suvda 2-3 m
3
, g’rta 
Kaspiy  havzasida  4-5  m
3
  gaz  eriganligi  ma’lum.  YUqoridagi 
mutaxassislarning  hisobiga  qaraganda  3-4  km  chuqurlikdagn 
yotqiziqlar  orasida  Kaspiy  oldi  havzasida  980,  G’arbiy  Sibirda  1000, 
Qoraqumda 86, Qizilqumda 44 trillion m
3
 gaz borligi aytiladi. 
Suvning  siqiluvchanligi  bosim  ostida  sodir  bg’lib,  bosim 
pasayganda  g’z  holiga  qaytishi  mumkin.  Bu  kg’rsatkich  (3-5)x  10
4
 
1/Mpa  atrofida  g’zgaradi.  Gaz  kg’p  erigan  suvning  siqiluvchanligi 
yuqori, mineralizatsiya ortishi bilan u kamayishi kuzatiladi. 
 
 

---

 
70 
 
2- rasm. Qatlamdagi suvlar. 
a- suv, b- neft, v- gillar. 
4.
 
1  -  erkin  yuzali  (bosimsiz)  suvlar,  2-neftli  qatlamga  nisbatan  yuqorida 
joylshashgan  suvlar,  3-chegaradagi  bosimli  suvlar,  4-neftli  qatlamga 
nisbatan pastda joylashgan suvlar, 5-neft ostidagi suvlar, 6-yoriq orqali 
pastdan  chiquvchi  suvlar,  7-ishlatilayotgan  ob’ekt  ostidagi  suvlar,  8- 
yuqoridagi chekka suvlar. N - suv darajasining chuqurligi, h - bosim. 
5.
 
 
Qatlam 
suvining 
hajmiy 
koeffitsienti
 
uning 
mineralizatsiyasiga,  kimyoviy  tarkibiga,  erigan  gaz  miqdoriga  hamda 
bosim  va  haroratga  bog’liq  kg’rsatkichdir,  u  asosan  0,8-1,2  g’rtasida 
g’zgaradi. 
Qatlam 
sharoitidagi 
suvning 
zichligi 
asosan 
uning 
mineralizatsiyasi,  qatlam  harorati  va  bosimiga  bog’liqdir.  Aksariyat 
bu  kg’rsatkich  oddiy  sharoitdagi  kg’rsatkichdan  20  %  ga  kamdir. 
Lekin bosimi kam sharoitda hamda kg’p yillik muzlik zonalaridagi er 
osti suvlarining zichligi oddiy sharoitdagiga tenglashgan, hatto undan 
ortiq bg’ladi.