Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Maydonli  suv  haydash
  (ploshadnoe  zavodnenie)  usuli  ham 
ichki  suv  haydashning  bir  kg’rinishi  bg’lib,  bunda  haydovchi  va 
oluvchi  quduqlar  bir-biri  bilan  ketma-ket  joylashtiriladi.  Bunda 
oluvchi  quduqlarga  haydovchi  quduqlarning  ta’siri  bevosita  bg’ladi, 
chunki ular yonma-yon. Bg’lakli usulda esa faqat haydovchi quduqlar 
yonidagi  qatorlarga  birinchi  galda  ta’siri  bg’lib,  ungacha  qolgan 
qatorlar  ta’sirdan  xoli  ahvolda  bg’ladilar.  Masalan,  beshqatorli  suv 
haydashda  ta’sir  2/5,  uchqatorlida  esa,  2/3  ekanligi  aniq.  Undan 
tashqari bu usulda xar bir haydovchi quduqqa tg’g’ri keladigan oluvchi 
quduqlar soni kamdir. Quduqlarning (oluvchi va haydovchi) joylashish 
tg’ri  qazib  chiqarish  tartibining  jadalligiga  qarab,  har  xil  kg’rinishda 
bg’lishi mumkin, hamda bunda oluvchi va haydovchi quduqlar nisbati 
ham  turlicha  bg’ladi.  Masalan,  chiziqli  va  beshqatorli  tartibda  bu 
munosabat  1  ga,  etti  nuqtalida  0,5  ga,  uning  g’chirilganida  2,  tg’qqiz 
nuqtalida 0,33, uning g’chirilganida 3, katakli (yacheistiy) kg’rinishida 
4-6 ga tengdir. 
 

---

 
150 
 
 
15-rasm.  Neft  uyumini  gumbazdan  suv  haydash  usuli  bilan 
qazib  chiqarish. 
 
a-  g’q  bg’yicha  suv  haydash,  b-halqa  shaklida  suv  haydash,  v-
markazdan suv haydash. Qolgan shartli belgilar 12-rasmdagidek. 
 
      
 Maydonli suv haydash usulining amalda besh nuqtali, g’chirilgan 
etti  nuqtali  va  g’chirilgan  tg’qqiz  nuqtali  kg’rinishlari  kengroq 
qg’llanganligi ma’lum. 
        Bu usullar aksariyat nisbatan bir tekis kollektorlik xususiyatlariga 
ega  bg’lgan  terrigen  va  karbonat  kollektorlar-ning  g’ovakli  turida 
qg’llanadi.  Undan  tashqari  bular  g’tkazuvchanlik  xususiyati  kam 
kollektorlarda va ancha yuqori qovushqoqlik xususiyatiga ega bg’lgan 
neftli  konlarda  qg’llanadi.  Ba’zan  ham  yomon  g’tkazuvchan,  ham 
yuqori  qovushqoqli  neftlar  bir  konda mujassam  hollarda  ham  bu  usul 
qg’llanaveradi.  SHuni  alohida  qayd  etish  lozimkn,  bu  usulni 
mahsuldorligi  yuqori  bg’lgan  konlarda  ham  muvaffaqiyat  bilan 
qg’llayverish  mumkin,  undan  tashqari  kondan  neft  chiqarishning 

---

 
151 
muddatli  qisqartirish  lozim  bg’lganda  uni  ishlatishni  jadallashtirish 
uchun ham bu usuldan foydalanish mumkin. 
       Keyingi  vaqtlarda  Udmurdistonlik  neftchilar  g’ovakli,  yoriqli 
karbonat  kollektorlarga  joylashgan  yuqori  qovushqoqli  kg’rsatkichga 
ega  bg’lgan  neft  konlarini  ishlatishda  katakli  deb  nomlangan  suv 
haydash usulini muvaffaqiyatli qg’llamoq-dalar. SHunga e’tibor qilish 
lozimki, 
bu 
usulni 
qg’llaganda  oluvchi  quduqlar  g’ovakli 
kollektorlarda  ishlayotgandek  haydovchi  quduqlar  esa  yuqori  bosim 
ostida  ochilgan  yoriqlarni  inobatga  olganda,  g’ovakli-yoriqli 
kollektorlarda  ishlayotgandek  faraz  qilish  mumkin.  Bunda  haydovchi 
quduqlarning qabul qiluvchanlik xususiyati, oluvchi quduqlarning neft 
beruvchanlik  xususiyatidan  bir  necha  bor  ortiq  bg’lishligi  kuzatiladi. 
Oddiy  nuqtali  usulni  qg’llaganda  bunday  kollektorlardan  foydali 
natijani  ololmas  edik.  Katakli  usul  esa  bunday  qusurga  ma’lum 
darajada  barham  beradi.  Bunga  sabab  haydovchi  quduqlar  bilan 
oluvchi quduqlarning nisbati (1:6), ikkinchidan bu quduqlar orasidagi 
masofada  tafovut  mavjudligidir  (oluvchi  quduqlarning  haydovchi 
quduqlarga  nisbatan  orasi  yaqin).  Lekin  bunda  olinadigan  natijani 
faqat shu nisbatlar natijasi deb qarash mumkin emas. 
Maydonli  suv  haydash  usullarining  g’ziga  xos  noqulay-liklari 
ham  mavjud.  Bunda  hamma  quduqlarni  suv  bosgan  bg’ladi,  shuning 
uchun ishga tushirilishi lozim bg’lgan quduqlar ham ma’lum darajada 
suv  bilan  ishlaydi.  Undan  tashqari  ba’zi  burchaklarda  neft  yaxshi 
yuvilmasdan qolib ketishi mumkin. Kg’pincha joriy va tg’la ta’mirlash 
ishlari quduqlarning ishlashida notekislik keltirib chiqaradi va natijada 
qatlamdan  neft  olish  miqdori  kamayishi  mumkin.  Qatlamlar-ning 
mahsuldorlik  darajasi  past  bo’lganligi  tufayli  bu  usul  bilan  neft 
chiqarilganda  qatlamdan  olinadigan  pirovard  neftmiqdori  uning 
umumiy miqdoridan 0,45-0,5 dan oshmasli-gi tabiiy holdir. 
Maydonli suv bostirish usulining har hil kg’rinishlari. kg’pgina 
neft tumanlarida qg’llanilgan. Bunda Ozarbayjon konlari, Udmurtiston 
konlari,  CHichen-Ingushetiya-dagi  Oktyabr  koni,  Farg’onadagi 
Andijon  koni,  Qozog’iston  va  G’arbiy  Sibirdagi  konlar  misol 
bg’laoladi.