Абу Муслим. Андалусия

Абу Муслим. АНДАЛУСИЯ
ажратиб турганига қарамай, Мусо ибн Нусайр қўшинни айнан шу тоғлар орқали юборди
ва отряд Нарбонна (Арбуна) шаҳрини забт этди. Кейин бу шаҳар катта провинцияга
айланди.
Шундай қилиб, тахминан 3,5 йил ичида улар деярли бутун Андалусни ишғол этдилар,
фақат Испаниянинг шимоли-ғарбида жойлашган Галисия дея аталмиш ер парчаси қолиб
кетди. 
Бу воқеалар ҳижратдан сўнг 95 йиллар атрофида содир бўлган. Бирмунча вақт ўтиб
халифа Валид ибн Абдулмаликдан мактуб келди. Мўминлар амири Мусо ва Тариқ тезда
Дамашққа келишларини талаб қилганди. Мусо ибн Нусайр бундан қаттиқ ранжиди. Ўша
пайтда у 75 ёшга кирганди. Тарихчиларнинг айтишича, Мусо бутун Ервопани фатҳ
қилмоқчи ва Константинополгача етиб бормоқчи бўлганди. Улар Дамашққа етиб
келганларида, мусулмонлар амири Валид ибн Абдулмалик ўлим талвасасида ётар, уч кун
ўтиб вафот этганди. Тахтга ўтирган халифа Сулаймон ҳам уларнинг иккови ҳам
Дамашқда қолиши керак, деган фикрда собит эди. Бир йил ўтиб халифа Сулаймон
ҳажга отланди ва ўша 97 ҳижрий йилида Мусо ибн Нусайр ҳам унга ҳамроҳ бўлди.
Мадинага етиб келганида Мусо ибн Нусайр дорул-бақога рихлат этди. 
Тариқ ҳақида сўз юритиладиган бўлса, у Дамашққа қайтганидан сўнг у ҳақда тарих
китобларида ҳеч қандай маълумот битилмади. Баъзиларнинг айтишича, у ҳижратнинг
102 йилида вафот этди.
Мусо забт этишга улгурмаган Испания шимоли-ғарбидаги ўша кичкина замин асрлар оша
ислом Андалусининг қулашига сабаб бўлди. 
Кўринишидан арзимайдиган нарса, аммо тарих бизга ажиб мисолларни тақдим этиб,
улардан ибрат олишимизни таклиф этади. Шундай қилиб, Андалус фатҳи тарихи ҳижрий
96-йилида ниҳоясига етди. Кўпчилик тарихчиларнинг айтишича, бу ҳарбий фаолият
соҳасидаги мўъжиза эди. Кўплаб тоғлар ва дарёлар каби табиий тўсиқларга тўлиб
тошган улкан ҳудудни 3,5 йилда қўлга киритиш деярли имконсиз эди. Бироқ буюк
саркардалардан бўлган Тариқ ибн Зиёд ва Мусо ибн Нусайр раҳбарлигидаги
мусулмонлар қўшини улкан зафар қазонди. 
Ана шундан сўнг Дамашқдаги халифага бўйсунувчи волийлар даври бошланиб, 42 йил
давом этди (96-138 ҳ.й.й). Халифа Сулаймон амри ила биринчи бўлиб Абдулазиз ибн
Мусо ибн Нусайр волийликка тайинланди. У отасига менгзаган, Мусонинг ўзи у ҳақда “У
доимо тунлари қоим ва кундузи соимдир” деб гапириб юрарди. 
Бироқ 42 йил давомида 22 та волий алмашди ва бу Андалусга салбий таъсир қилди. Нега
энди 22 та волий алмашди?
1. Кўп волийлар ҳарбий юришларда ҳалок бўлдилар;
2. Баъзилар ҳокимиятни қўлга киритиш учун бошқаларни ағдариб, сиёсий фитналарни
қўзғаган.
Ҳижратнинг 123 йилигача салтанат кучли бўлган, 123 йилдан 138 йилгача Андалус
бошқаруви заифлашган. Андалус аҳолиси дастлабки пайтда дин аҳкомлари билан
танишиб, исломни қабул қила бошладилар. Испанлар ҳақиқий дин – инсон ҳаётининг
барча жабҳаларини яхшиликка чорлайдиган тинчлик ва яхшилик динини топдилар. Улар
тўда-тўда бўлиб Аллоҳ динига кира бошладилар.
Синфлар бўйича табақаланиш бекор қилинди, динда ҳеч қандай мажбурлаш йўқ эди,
черковлар қолдирилди, баъзида эса черковлар сотиб олиниб, масжидларга
айлантирилди. Мусулмонлар жуда кўп кўприклар қурдилар, қурол-аслаҳа ишлаб
чиқарадиган устахоналар очдилар, денгиз флотини қурдилар. Ҳатто насронийлар ва
8 / 37

---