Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

orientirovka
) 
refleksi 
aloxida urin tutadi. U 
yangilikka taallukli refleksdir. Tevarak-atrofdagi muxitning etarlicha tez uzgarishiga 
javoban kelib chiqadigan bu refleks yangi tovushga xushyor bo’iib quloq solish, xidlab 
kurish, kuz va boshni, ba`zan esa butun gavdani yorug tushayotgan tomonga karatish 
va shunga uxshashlardan iborat. Sinash refleksining yuzaga chiqishi ta`sirotning 
yaxshirok sezilishini ta`minlaydi va moslanishda muxim rol’ uynaydi. I.P.Pavlov 
sinash reaktsiyasiga «bu nima?» refleksi deb obrazli nom bergan edi. Bu reaktsiya 
tugma bo’iib, hayvonlarning katta yarim sharlar pustlogi tula olib tashlanganda 
yukolmaydi; katta yarim sharlari etilmagan bolalarda – anetsefallarda xam kuzatiladi. 
Sinash refleksining boshqa shartli reflekslardan farki shuki, bir ta`sirot takror 
kullanilaversa, tezrok sunib koladi. Sinash refleksining bu xususiyati unga katta yarim 
sharlar pustlogining ta`sir etishiga bog’liq. 
Reflektor reaktsiyalarning yukorida keltirilgan klassifikatsiyasi turli instinktlarning 
klassifikatsiyasiga juda uxshaydi. Instinktlar xam ovqatlanish, jinsiy, ota-onalik, 
ximoyalanish instinktlariga bulinadi. Bu tushunarli xam, chunki I.P.Pavlovning 
fikricha, instinktlar – murakkab shartsiz reflekslardir. Instinktlarning fark qiladigan 
xususiyatlari shuki, reaktsiyalar uzluksiz xarakterda bo’iib (bir refleksning oxiri 
ikkinchisining ko`zgatuvchisi bo’iib xizmat qiladi), gormonal va metabolik faktorlarga 
bog’liq. Masalan, jinsiy instinkt bilan ota-onalik instinktining kelib chiqishi jinsiy 
bezlar faoliyatidagi tsiklik uzgarishlarga, ovqatlanish instinkti esa modda 
almashinuvining ovqat yuk vaqtdagi uzgarishlariga bog’liq. Instinktiv reaktsiyalarning 
xususiyatlaridan yana biri shuki, ular dominantaning kup xossalari bilan 
xarakterlanadi.
SHartsiz va shartli reflekslarning komponentlari. SHartsiz reflekslarning aksarisi 
bir necha komponentdan tuzilgan murakkab reaktsiyalardir. Masalan, it oyogiga elektr 
toki bilan ta`sir etib yuzaga chikariladigan shartsiz ximoyalanish refleksida ximoya 
xarakatlari bilan bir katorda nafas kuchayadi va tezlashadi, yurak tezrok uradi, ovoz 
reaktsiyalari paydo bo`ladi (it ginshiydi, vovullaydi), Qon tarkibi uzgaradi 
(leykotsitoz, trombotsitoz va xokazo ruy beradi). Ovqatlanish refleksi xam xarakat 
(ovqatni yamlash, chaynash, yutish), sekretor, nafas, yurak – tomir va boshqa 
komponentlarga bulinadi. 
SHartli reflekslar, odatda, shartsiz refleks strukturasini gavdanlantiradi, chunki 
shartsiz ta`sirot kaysi nerv markazlarini ko`zgatsa, shartli ta`sirot xam usha nerv 
markazlarini ko`zgatadi. SHu sababli shartli refleks komponentlari tarkibi shartsiz 
refleks komponentlari tarkibiga uxshaydi.SHartli refleks komponentlari reflekslarning 
shu turi uchun spetsifik asosiy komponentlarga va nospetsifik, ikkinchi darajadagi 

---

100 
komponentlarga bulinadi. Ximoyalanish refleksida xarakat, ovqatlanish refleksida esa 
xarakat va sekretor komponentlar asosiy xisoblanadi. 
Asosiy komponentlarga yuldosh bo`ladigan uzgarishlar – nafas, yurak urishi, 
tomirlar tonusining uzgarishlari xam hayvoning ta`sirotga yaxlit reaktsiya kursatishi 
uchun xam muxim, lekin ular, I.P.Pavlov aytganidek, «sof xizmatkorlik rolini» 
uynaydi. Masalan, ximoyalanish shartli ta`sirlovchisi tufayli nafas tezlashuvi va 
kuchayishi, yurakning tez-tez urishi, tomirlar tonusining ortishi skelet muskullarida 
modda almashinuvi kuchaytirib, ximoya xarakat reaktsiyalarini yuzaga chikarish 
uchun optimal sharoit tugdiradi. eksperimentator shartli reflekslarni tekshirganda 
asosiy kompenentlardan birontasini kursatkich sifatida tanlab oladi. SHuning uchun 
xam shartli va shartsiz xarakat yoki sekretor yoki vazomotor reflekslar deb aytishadi. 
Ammo, ular organizm butun reaktsiyasining fakat ayrim komponentlari ekanligini 
nazarda tutmok kerak. 
SHartli reflekslarning xar xil turlari. SHartsiz reflekslarning xar kandayini asos 
qilib olib, shartli reflekslar vujudga keltirish mumkin.