Абдуращим Орти=ов

10.4. Асосий фондлардан фойдаланиш кўрсаткичлари

Асосий фондларни такрор ишлаб чиқариш, режалаштириш, ҳисоб-китоб қилиш, улардан фойдаланишнинг самарадорлигини ифодалаш учун жуда кўп кўрсаткичлар керак бўлади. Уларни бир неча гуруҳларга бўлиш мумкин:

- асосий ишлаб чиқариш фондларининг қийматини ифодаловчи кўрсаткичлар;
- улардан фойдаланиш даражасини, уларнинг самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар;
- ишлаб чиқариш фонди билан қуроллантириш даражасини ифодаловчи кўрсаткичлар;
- интеграл кўрсаткичлар.
Бу кўрсаткичлар тизимида айниқса, фонд қайтими кўрсаткичи ва фондорентабеллик кўрсаткичи алоҳида ўрин эгаллайди.
Фонд қайтими – бу бир сўмлик асосий фонд иштирокида қанча маҳсулот ишлаб чиқариш мумкинлигини ифодалайди ва қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:
Фк  Q  Фас,
Бу ерда, Фк – фонд қайтими (сўм ҳисобида);
Q – ишлаб чиқарилган маҳсулот қиймати (сўм ҳисобида);
Фас – асосий фондларнинг ўртача йиллик қиймати.
Фонд сиғими – бу фонд қайтимига тескари кўрсаткич бўлиб, маълум миқдордаги маҳсулот ишлаб чиқариш учун қанча асосий фонд кераклигини ифодалайди ва қуйидаги формула асосида ҳисобланади:
Фс  Фас  Q
Меҳнатнинг фонд билан таъминланганлиги ҳар бир ишловчи ҳисобига қанчадан асосий воситалар тўғри келишини билдиради ва у қуйидаги формула билан ифодаланади:
Фбт  Фас  Хйм,
Бу ерда, Хйм – ходимларнинг йиллик ўртача миқдори (киши ҳисобида).
Асосий фондлардан фойдаланишни ифодалайдиган кўрсаткичлардан яна бири – бу жиҳозлардан фойдаланиш кўрсаткичлари:
а) экстенсив фойдаланиш коэффициенти (Кэ). У жиҳозларнинг режали иш вақти фондида (Тжр) ҳақиқий ишлаган вақти (Тжх) даражасини кўрсатади:
Кэ  Тжх  Тжр,
б)интенсив фойдаланиш коэффициенти (Кин). У жиҳозларнинг минимум маҳсулот ишлаб чиқариши мумкин бўлган миқдорига (Мч) нисбатан ҳақиқий ишлаб чиқарган маҳсулот миқдори (Мх) даражасини кўрсатади:
Кин  Мх  Мм.