Абдуллаева дилдорахон зумратбековна мумтоз адабий асарлар таркибидаги “масал”лар генезиси, типологияси, функционал таҳлили

Тадқиқотнинг диссертация бажарилган олий таълим муассасасининг илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги. Тадқиқот Андижон давлат университети илмий-тадқиқот ишлари режасига мувофиқ ЁФ-8-08 рақамли “Масал характеридаги асарларнинг қиёсий-типологик хусусиятлари” мавзусидаги фундаментал лойиҳа доирасида бажарилган. (2010-2011 й.й.)
Тадқиқотнинг мақсади мумтоз адабий асарлар таркибидаги масал жанри ва масал типидаги асарларнинг генетик келиб чиқиш асосларини ўрганиш, достон ва насрий асарлардаги масалнамо сюжетларнинг типологик хусусиятлари ҳамда уларнинг асар структурасидаги функционал жиҳатларини, масаллардаги мажозий ва рамзий образлар тизими, уларнинг ғоявий, мазмуний жиҳатларини ёритишдан иборат.
Тадқиқотнинг мақсади мумтоз адабий асарлар таркибидаги масал жанри ва масал типидаги асарларнинг генетик келиб чиқиш асосларини ўрганиш, достон ва насрий асарлардаги масалнамо сюжетларнинг типологик хусусиятлари ҳамда уларнинг асар структурасидаги функционал жиҳатларини, масаллардаги мажозий ва рамзий образлар тизими, уларнинг ғоявий, мазмуний жиҳатларини ёритишдан иборат.
Тадқиқотнинг вазифалари:
“Масал” атамасининг луғавий маъноси, илмий истилоҳи, назарий жиҳатларини тавсифлаш, “масал” остида “ҳикоят”, “ривоят”, “мақол”, “ҳикматли сўз” тушунилгани, бу каби асарлар “масал типидаги асарлар” деб юритилишини исботлаш; масал типидаги асарларнинг универсал табиати, функционал жиҳатлари, бундай асарларнинг ҳаётий ҳодисаларга тайёр ечим ҳолида қўлланишга мўлжалланганлиги масаласини ҳал этиш;
миф ва масалнинг ўзаро алоқаси, масалнинг қадимги адабиётда қўлланилиши ва функционал хусусиятлари, масалнинг бошқа жанрлар билан муносабатини текшириш;
масал ва масал типидаги асарларнинг асар таркибида қўлланиши, уларнинг структур-композицион таркибидаги ўрнини аниқлаш;
мумтоз достонлар ва насрий асарлар таркибидаги масалларнинг ғоявий-мазмуний хусусиятлари, бадиий образ яратиш масалаларини таҳлил қилиш;
ўзбек адабиётида яратилган “Зарбулмасал”лар, “Тўтинома”, “Қуш тили” асарларидаги масалларнинг функционал хусусиятларини аниқлаш;
тазкира, маноқиб ва ҳолотларда масалнамоликни ўрганиш, мазкур манбалардаги тарихий воқеликнинг масалга хос сюжетлар орқали ифодаланишини таҳлил қилиш;
масалга хос мотивларнинг тарихий воқелик билан уйғунлиги, мотивларнинг универсаллик хусусияти, реал воқелик ва бадиий тўқима масаласини текшириш.