Abdulla sher axloqshunoslik

1 Aziziddin Nasafiy. Zubbat ul—haqoyiq. N .K om ilov taijim asi. Т., «Kamalak»,
1995, 42-b.
2 N. Komilov. Tasawuf. 1-kitob . Т ., «Yozuvchi», 1996, 1 4 7 -1 5 2 -b .
3 «Zubdat u l-h aqoyiq», 5 2 -5 3 -b .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yuqoridagi to ‘rt m artabani ch etdan izlashi kerak emas, ular insonning 
o ‘zida mavjud: «...senda a w a l boshdagi va oxirdagi ilm u m a rifat 
y a sh irin g a n , n im a ik i izlasang, o ‘zin g d a n izla, nega ta s h q a rid a n
qidirasan?»1.
D em ak, kom illikka inson qadam -baqadam yetishib boradi, lekin bu 
darajalar m utlaq diniylikni taqozo qilm aydi, balki dunyoviy hayotda 
ham pok bo‘lishni talab etadi. Aziziddin Nasafiy buni shunday ifodalaydi: 
«Ey darvesh, ifrotiy (haddan oshiq) ro ‘za va namozga berilib, k etm a- 
ket hajga borm a, buyurilgan farzni ado etish bilan cheklan», — deb 
yozadi2. X o‘sh, qolgan um rni nim aga bag* ish lash kerak, degan savol 
tu g ‘iladi. Faylasuf-shayx bunga shunday deb javob beradi: «...shunday 
y o ‘l tutginki, qalbing saxovat va hikm atga to ‘lgan b o ‘lsin, ezgulik sohibi 
bo'lgin... qalbing haqgo‘ylik (rostlik) va ezgulik bilan bezansin, toki 
in so n degan u lu g ‘ nom ga m u n o sib b o ‘lsang, d o ‘zax a z o b la rid a n
qutulasan... Sening haqiqating (m ohiyating) to ‘g‘rilik va xayrli ishlar
ijod qilish b o ‘lsin»3.
Shunday qilib, Shayx A ziziddinning ta ’rifiga ko‘ra, kom illik — inson 
degan ulug‘ nom ga munosiblik, Alloh insoniyatni ana shu kom il insonlar 
borligi uch un yaratgan, odam lar orasida kom il insonlar borligi uch un 
jam i m avjudot odam zo d g a sajda qiladi, m avjudotlar ich id a kom il 
insondan ulug‘roq, d on o ro q va oliyroq narsa yo‘q; odam lar koinotning 
qaym og'i, xulosasi b o ‘lsalar, kom il inson odam larning qaym og i va 
xulosasidir, kom il inson olam ning siri, olam ning qutbi, u — olam ning 
bahri m uhiti — dengizi4.
Komil insonga Y aratgan to m o n id an ko‘rsatilgan bunchalik h u rm at - 
e ’tiborning, oliy ehtirom ning boisi, uning ham ilohiy, ham dunyoviy 
takom ilga erishgani uchundir, chunki u «hech kim dan xizm atini darig 
tutm aydi, tili, q o ‘li, m oli bilan o ‘zgalar yordam iga shoshiladi..., zero, 
qalb kam olotiga erishib, jan natiy od am nim aiki qilmasin, uning dunyo 
va o x ira ti k e n g a y a d i» 5. D e m a k , kom il in son lar A llo h n in g suyuk 
bandalari, chunki ular Y aratganning asl m aqsadini ro ‘yobga chiqarish 
u c h u n bunyod b o ‘lganlar: bu yuksak axloq egalarining h a r ikki dunyo