Abdulla sher axloqshunoslik


Fyodor M ixaylovich Dostoyevskiy



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet92/209
Sana07.07.2022
Hajmi10,65 Mb.
#753233
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher) (1)

Fyodor M ixaylovich Dostoyevskiy
(1821 — 1881) ham dinga axloqiy nuqtayi nazaridan yondashadi. U 
pravoslavlikni, Isoga iqtido qilishning muayyan shaklini axloq va 
vijdonning, demakki, ijtimoiy kuch, ilm-fan — ham m a-ham m asining 
ibtidosi deb ataydi. Shu bois pravoslav ta ’limotini nafaqat cherkovu 
rasm-rusumlar deb, balki jonli tuyg‘u, xalqning yashashini ta ’minlaydigan 
tirik kuch sifatida taqdim etadi. U ning fikriga k o ‘ra, nasroniylik, 
Xudoning insonga jo bo‘lishi mumkinligiga isbotdir. U inson erishishi 
mumkin bo‘lgan odamzodning eng ulug‘ g‘oyasi va eng ulug‘ sharafidir.
Dostoyevskiy halollik, haqiqatparvarlik, ulug‘vorlik, oliyjanoblik, o ‘z 
qadr-qim matini bilish, burch-u m as’uliyatni his etish, dunyoni uyg‘un 
va yaxlit idrok qilish kabi fazilatlarni e ’tiqod, Xudo va ruhning oMmasligi
www.ziyouz.com kutubxonasi


hamda yerdagi inson hayotining tasodifiy emasligi bilan bogiaydi. Uning 
nazdida, har qanday yagona hayot ibtidosi, hayot ruhi, «hayotlarning 
hayoti» sanalmish oliy m a’nodagi adolatga tabiiy ishonch bo'lm asa, 
insonparvarlik g‘oyalari chala va notamom tarzda qolib ketaveradi, 
xam irdek oshib-toshib, o ‘z m a’naviy oqilligini sovuradi; «Xudoning 
yo'qligini insonga muhabbat bilan almashtirib bo‘lmaydi, chunki inson 
darrov, nim a uchun men insoniyatni sevishim kerak, deb so‘raydi»'.
Dostoyevskiy axloqiy ta ’limotida idealni harakatga keltiruvchi asosiy 
kuch va shaxs rivojlanishi-yu erkinning to‘liq ifodasi, ayni paytda, o ‘zini 
cheklash - fidoyilik, Odam Ato yaratgan «fe’l» ustidan g ‘alabadir. 
H aqiqiy m a’naviy m uhabbatning asosiy xususiyati uning bem innat 
qurbonlikka tayyorligida, o ‘z obyektiga to‘liq o ‘zini baxsh etishida. Aks 
holda, muhabbat o ‘zining teskarisiga, xudbinlik hissi va kibrning yashirin 
shakliga, soxtalikka aylanadi. Inson baxt uchun tug‘ilmaydi, doimo 
iztirob orqali baxtga noil b o ‘ladi. Bevosita haqiqiy muhabbatni anglab 
yetishning, unga erishishning yagona yo‘li hamdardlik va iztirobdir. 
Haqiqiy muhabbatsiz na asl m a’naviy o‘zgarish, na axloqiy taraqqiyot 
bor. M uhabbat tufayli inson chor-atrofga o ‘z foydasiyu manfaatiga 
xizm at qiluvchi m uhit deb, odamlarga o ‘zining oyoqqa turishi va 
m avhum ideallarini barqaror etishi uchun faqat material, vosita deb 
q a rash n i to ‘xtatad i, shaxs ichki dunyosining, o ‘ziga xosligining 
takrorlanmasligini anglab yetish ham da axloqiy mezonlar bilan baholash 
im koniga ega bo‘ladi.
Buyuk yozuvchi m uhabbat bilan bir manbadan — «asriy ideabdan 
kelib chiqadigan vijdonni ham inson qalbiga muhabbatga o ‘xshash ta ’sir 
ko ‘rsatish in i, insonning o ‘z diqqat m arkazini boshqa odam larga 
qaratishga da’vat qilishini ta ’kidlaydi. Vijdon insonga ato etilgan ne’mat, 
u orqali odam bolasi o ‘z gunohkorligini, aybini, m a’naviy komil 
em aslig in i anglaydi; u ezgulik va yovuzlikni tu bdan farqlashda 
ehtiroslarni, xudbinlarcha manfaatparastlikni yengishda yordam beradi. 
Lekin Dostoyevskiy vijdonni Xudosiz tasaw ur qila olmaydi; «Vijdon 
Xudosiz b o ‘lsa, bu — dahshat, — deydi u, — bunday vijdon yo'ldan 
ozib, eng tuban axloqsizlikkacha bo rib yetishi mumkin... Kofirlarni 
gulxanda yoqqanlarni axloqiy odam lar deb aytolmayman, zero, men,

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish