Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
65
ikkiga yirtdi-da, oyog‘ining ostig‘a tashladi va ikkinchi maktubni ochdi. Bunisi O‘sh 
hokimi tarafidan yozilgan edi: 
«Davlatimiz stuni, padari arus shahanshohi Musulmonqul bahodir huzurlariga nomai 
humoyun ba-robari O‘sh madorisotida tahsilda bo‘ling‘an faqir qirg‘iz tullobig‘a 
marhamat buyurg‘anlari hadoyo tullobning darajai ilmiyalarini imtiyozan taqsim 
qilindilar. Ashaddu faqir va ehtiyojda avqoti talx mururiga majbur va masbur o‘lg‘an 
qirg‘iz mullalari padari arus shahanshohining altofi
0
 shohonalaridan riqqatka kelib 
obidiyda qildilar va Haq taolo dargohi vasi’asidan aduvi badkirdorlariga zafaryob 
bo‘lmoqlarini va Zolona yashab Amir Temur Ko‘ragondek jahongir bo‘lmoqlarig‘a duo va 
niyoz etdilar. Ba’da xotiri otir oliylarig‘a maxfiy qolmag‘aykim, shahar va atrof ellarimiz 
davlati azimai qaviyalari soyai himoyatida nobob bid’ahdlar xavotir va xavfidan tinchdir. 
Noma oxirida yosh shohimiz janobi xoqoni xavoqin, sultoni salotin hazratlariga padari 
arus shahanshohining panohi himoyatlarida ko‘b yillar davru davron, ofiyat
0
 va 
salomatlik tilab navkarlari...»
Musulmonqul Xudoyorga O‘sh ahvolini so‘zlab, uchunchi maktubni ochdi, bu maktub 
xususiy bir kishidan bo‘lsa kerak, muhr va o‘zga takalluflardan xoli edi: 
«Mazlumlar dodig‘a, maqhurlar faryodig‘a o‘zining adolatlik qilichi bilan yetishquchi 
Musulmonqul qipchoq xizmatlariga... ko‘zlarim zulm yoshi bilan jiq, ko‘nglim davlat 
xoinlari qo‘rqunchidan titragan bir holda qalam tebrataman. Davlatning sodiq bir 
fuqarosi, ixloslik bir yigi-ti davlat ustiga o‘zining mudhish zarbasini tashlab turg‘an bir 
bad’ahd o‘g‘lini o‘shandog‘ki otasining vakolati birlan ikkinchi bir tinch, ulug‘larg‘a mute’, 
farmonbardor bir shahar ahlini oyog‘landirmoq bo‘lg‘an edi. Uni isbotlari, shohidlari 
birlan dor ostig‘a tortquchi sodiq bir qulni ko‘klarga ko‘tarish o‘rniga qamamoq va 
oyog‘ig‘a zulm zanjirini urmoq bo‘ladirlar... Musul-monqul janobidek bir bahodirdan 
andisha qilmay uning dushmanlarini sarfaroz
 
aylab do‘stlarini g‘amgin qiladirlar. 
Maktubning tumanlik ma’nosiga tushuna olmag‘an Musulmonqul bu o‘rinda to‘xtadida, 
maktubning oxirig‘a ko‘z tashlab oldi: 
«Bungacha manim hayajon va qayg‘u orasida yozg‘an yo‘llarima balki 
tushunmagandirsiz, buning uchun g‘azablanmay bu gunohimni sizga sodiq bir qullig‘im 
yo‘lig‘a kechirursiz. Bu kundagi Toshkand isyonining boshliqlaridan bo‘lg‘an Yusufbek 
hoji Azizbek nonko‘rning mashvarati birlan marg‘ilonliqlarni ham janobingizga qarshi 
oyoqlandirmoq maqsadida o‘z o‘g‘lini munda yuborg‘an ekan. Faqir sodiq qulingiz bu 
e’vagar yigitning tevaragiga o‘z tarafdorlarini yig‘ib qurg‘an bir majlislariga rost kelib va 
uning Marg‘ilonga nima uchun kelganligini payqab, nihoyatsiz xavfka tushdim. Uning 
so‘zlari qipchoqlarni yo‘qotib, hukumatni shaharliklar qo‘lig‘a olish edi. Qipchoqlar 
xayrixohi kamina qulingiz bu sirni ichimga yutolmay, bir necha vositalar birlan Marg‘ilon 
hokimi O‘tabboyga bildirdim. O‘tabboy qushbegi Yusufbek hoji-ning o‘g‘li bo‘lg‘an 
mazkur Otabek bilan uning tarafdori va qayin otasi Mirzakarim otliq kishini qo‘lg‘a olib 
zindon qildi. Qushbegining chaqirishi bilan huzuriga hozir bo‘lib, Otabek og‘zidan nimaiki 
eshitkan bo‘lsam bir-bir so‘zlab berdim. Xolis shahodatim so‘ngida Otabek bilan qayin 
otasi Mirzakarimni qushbegi osib o‘ldirishka buyurdi. Ammo O‘tabboyning kisai 
xiyonatiga Mirzakarimning havlisidan kelib tushkan bir xalta oltinlar barobariga dor 
ostig‘a yetkan e’vogarlarni o‘limdan ozod qildi, davlatning sodiq qullaridan bo‘lg‘an 
kaminai xolisni muttahamlar yeriga zindon qilmoq va osib o‘ldirmoq bo‘ldi. Chunki 
kamina qulingizning sizga shikoyat qilishimdan benihoyat qo‘rqar erdi. Ammo davlatlari 
yori berib, sadoqatlik xizmatkorlaringizdan bo‘lg‘an Marg‘ilon qo‘rboshisining yordami 
birlan O‘ttaboyning changalidan arang qutilishg‘a muvaffaq bo‘ldim...» 
Maktubning shu yeriga yetkanda Musulmonqul xatdan bosh ko‘tardi. Hozir uning 
kipriksiz qisiq ko‘zlariga o‘tlar yonmoqda edi. Qichqirdi: 

---

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy