Abduhamid nurmonov

T p y6eu n ou   H .C .
  OcnoBbi ({jOHOJiornM.  —M.,  1960,  c.  9.
68
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M asalan,  o ‘zbck  tilida  so ‘z  urg ‘usi  so'zning  oxirgi  b o ‘g ‘iniga 
tu s h a d i  va  bu  u r g ‘u  s o ‘zn i  fo n e tik   jih a td a n   u y u s h tiris h  
(kulminativ)  va  so‘zni  so'zdan  ajratish  (delimitativ)  funksiyasini 
bajaradi.  Oldingi  so‘zning  oxirgi  bo ‘g ‘irri  kuchli,  keyingi  so'zning 
birinchi  b o ‘g‘ini  kuchsiz  talaffuz  qilinganligi  uchun  ikki  so‘z 
o ‘rtasid a  o h an g   jih a tid a n   ch eg a ra   b ilin ib   tu ra d i.  A na  shu 
chegaraga  ishora  qilganligi  u ch u n   bu  funksiyani  d eh m itativ  
funksiya  deyiladi;
d)  distinktiv  (m a ’no  farqlash)  funksiya.  M a'noli  birliklarni 
farqlash  vazifasi  distinktiv  funksiya  sanaladi.  N .S.T rubetskoy 
tovushlarning  bu  funksiyasiga  alohida  ahamiyat  beradi.  Chunki 
m a'noli  birliklarni  ajratishda  eng  muhim  belgi  tovushlarning  ana 
shu  distinktiv  belgisi  asos  bo ‘lib  xizmat  qlladi.
Tovushlarning bu uch funksiyasiga muvofiq  ravishda,  N.S. Tru- 
betskoy sinxron  fonologiyani  ham uch qismga bo ‘ladi:  a)  kulminativ 
funksiya  haqidagi  ta 'limot\  b)  delimitativ funksiya  haqidagi ta ’limot\ 
d)  distinktiv funksiya haqidagi ta Timot.  Distinktiv funksiya haqidagi 
taMimot  o ‘zin in g   hajm i  va  m o h iy ati  jih a tid a n   boshqa  ikki 
funksiyadan  alohida  ajralib  turadi.