Abduhamid nurmonov

Tpy6enK.ou  H .C .
  OcnoBbi (fionoiiornn.  — M.,  1960, c.  42.
2 ripaXCKMM JlMIirBMCTHMCCKHii 
KpyXOK. 
C6. 
CT3TCM. 
-M .,  1967, c. 97.
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D
II
T
u
c
K
T
i
T  fonemasi  bu  sxemada  belgilarnfng  o ‘xshashligi  va  farqlanishi 
asosidagi  o 'z a ro   kesishishi  orq ali  a n iq la n ad i.  Y a ’ni 
n-m-K 
munosabati  asosida  artikulatsiya  o'rniga  bogMiq  belgi  aniqlanadi. 
T-T, munosabatida qattiqlik-yumshoqlik belgisi  m -c akustik to'siq 
xarakteri  (portlovchilik-sirg‘aluvchilik  belgisi),  m -d  munosabatida 
akustik  belgi  (jaranglilik-jarangsizlik  belgisi),  m-c zidligi  orqali  esa 
soddalik-qorishiqlik belgisi aniqlanadi. Ana shular asosida bu fonema 
strukturasi  til  oldilik, jarangsizlik,  portlovchilik,  qattiqlik,  soddalik 
belgilarining o ‘zaro  m unosabatidan tashkil topgan butunlik sifatida 
talqin  etiladi.
N.S.Trubetskoy fonema va variantni bir-biridan farqlaydi.  Uning 
ta ’kidlashicha,  real  talaffuz  qilinayotgan  va  eshitilayotgan  har 
qanday  tovush  fonologik  muhim  belgilar  bilan  birga,  bir  qancha 
fonologik  nom uhim   belgilarga  ham  ega  b o ‘ladi.  Shuning  uchun 
hech  bir  tovushni  fonema  sifatida  e ’tirof etib  bo ‘lmaydi.  Bunday 
tovushiar  muayyan  fonem aning  turlicha  voqelanishi  sanaladi. 
Demak,  har qanday fonema bir qancha tovushiar orqali voqelanadi. 
Nutqiy akt esa tovushiardan tashkil topadi.  Bir umumiy fonemaning 
nutqiy  jarayonda  turli  tovushlar  orqali  voqelanishi  fonem aning 
variantlari  hisoblanadi.1
Praga  tilshunoslarining  fonologik  nazariyadagi  katta  xizmatlari 
shundaki,  ular qanday qilib  fonema  bilan  unfng  variantini  farqlash 
qoidalarini  ko‘rsatib  berdilar.  Ular  to 'rtta  qoidani  ajratadilar: