Abduhamid nurmonov


K  B o n p o c y   o   CTpyKTypajiM 3M C.  —  Bfl,  1963,  N®  5,  c.  89



Download 5,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/119
Sana30.12.2021
Hajmi5,54 Mb.
#196159
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   119
Bog'liq
Struktur tilshunoslik Ildizlari va yo'nalishlari A Nurmonov-разблокирован


B o n p o c y   o   CTpyKTypajiM 3M C.  — 
Bfl,  1963,  N®  5,  c.  89.
62
www.ziyouz.com kutubxonasi


Praga  tilshunoslari  funksiyaga  alohida  e 'tib o r  berganliklari 
holda,  nutqiy  faoliyatning  turli  funksiyalari  mavjud  ekanligi, 
ularning har biriga turli funksional tillar to ‘g‘ri  kelishi  lozimligini 
ta ’kidlaydilar.
Ular adabiy til va funksional til o ‘rtasida quyidagicha munosabat 
mavjud  ekanligini  ko‘rsatdilar:
Adabiy til funksiyalari
Funksional tillar
1.
Kommunikativ
So'zlashuv
2.
Amaliy  ixtisoslashgan
Ish yuritish
3.
Nazariy ixtisoslashgan
Ilmiy
4.
Estetik
Poctik
Til  funksiyalari  nazariyasi  va  u  bilan  bog‘liq  adahiy  tilning 
fiinksional farqlanishi  masalasi Praga lingvistik maktabi vakillarining 
ilmiy va  amaliy  faoliyatida  m uhim   o ‘rin  egallaydi.
Praga  tilshunoslari  tilning  barcha  sath  birliklarini  funksional 
o'rganishga  alohida  aham iyat  berdilar.
«Praga  lingvistik  m aktabi  tezislari»da  bayon  q ilinishicha, 
tovushlarni  bir tom ondan,  obyektiv  m oddiy dalil  sifatida,  ikkinchi 
tom ondan  esa  fimksional  sistemaning  a ’zosi  sifatida  bir-biridan 
farqlash  zarur.
Tovushlarning  akustik-artikulatsion  xususiyatlarini  m a'lum  
asboblar  yordam ida  aniqlash  katta  aham iyatga  ega.  Lekin  bu 
obyektiv  dalil  lingvistika uchun  nisbiy  munosabatga  egadir.  Ularni 
lingvistik  qiymatga  tenglashtirish  m um kin  emas.
Shu  bilan  birga,  subyektiv  akustik-artikulatsion  belgilar  m a’no 
farqlash  funksiyasini  ham   bajaradi.  A na  shu  m a’no  farqlash 
funksiyasi lingvistik sistema uchun katta ahamiyatga ega.  Fonologik 
sistemaning  struktur  tamoyiliga  ko‘ra  fonologik  elem entlarning 
moddiy  tom oni  emas,  balki  sistema  ichidagi  a'zolarning  o ‘zaro 
munosabati  muhim  sanaladi.
«Tezis»da  sinxron  fonologiyaning  asosiy  vazifalari  sifatida 
quyidagilar e ’tirof etiladi:
63
www.ziyouz.com kutubxonasi


1.  M a’lurn  bir  tilda  fonem alar  miqdori  (ro‘yxati)ni  belgilash. 
Buning  uchun  fonologik  korrelatsiyalarni  belgilash  zarur  b o iad i. 
Fonologik  korrelatsiyalar  esa  fonologik  zidlanishlar  qatori  bilan 
aniqlanadi;
2.  M aiu m   bir tilda  uchraydigan  fonemalar birikuvini  aniqlash;
3.  Fonem alar va ularning  birikuvining  qo ilan ish   darajasi,  ya’ni 
fonemalar  birikuvining  funksional  yukini  aniqlash;
4.  Lingvistikaning  m uhim   vazifalaridan  biri  fonologik  farq- 
lanishiarning  morfologik  q o ilan ilish in i,  ya’ni  morfofonologiya 
(morfonologiya)  muammolarini o'rgarrishdir.  Morfonologiya birligi 
b o ig a n   morfonemalarni  belgilash  ham  ana shu  muammo  tarkibiga 
kirishi  belgilanadi.
Praga  lingvistlari  so‘zni  o ‘rganishga  alohida  ahamiyat berdilar. 
So‘zga  funksional  yondashgan  holda,  uni  nom inativ  lingvistik 
faoliyat  natijasi  sifatida  qaraydi  va  uni  sintagmatik  faoliyat  bilan 
uzviy bog‘liq  ekanligini  ta'kidlaydi.1
Nutqiy  faoliyatni  mexanik  xarakterdagi  obyektiv  dalil  sifatida 
tahlil  etuvchi  tilshunoslik  ko'pm cha  so‘zning  mavjud  ekanligini 
rad  qiladi.  Lekin  Funksional  nuqtayi  nazardan  s o ‘zning  mustaqil 
ravishda  mavjudligi  aniq  b o ‘Iib  qoladi.  U  turli  tillarda  turlicha 
namoyon  bo ‘ladi.  Nom inativ  faoliyat  vositasidan  nutqiy  faoliyat 
borliqni  lingvistik  aniqlash  mumkin  bo‘lgan  qismlarga  bo‘ladi.2
Tezisda  ta ’kidlanishicha,  har  bir  til  o ‘ziga  xos  nom inatsiya 
sistemasiga  ega.  Ular  har  xil  nominativ  shakllardan  (so‘z  yasash, 
so‘z  qo ‘shish  va  boshq.)  foydalanadilar.
N om inatsiya  nazariyasi  ko‘pincha  an'anaviy  so‘z  yasalishi 
ta'lim oti,  so‘z turkumlari  va  so‘z shakllari  haqidagi ta'hm otni  ham 
o ‘z ichiga oladi.
Praga  tilshunoslari  sintagmatik  usul  nazariyasiga  ham  alohida 
ahamiyat  berdilar.
Nutqiy faoliyat jarayonida so‘zlarning erkin birikishi  sintagmatik 
faoiiyat  natijasida  yuzaga  chiqadi.  Asosiy  sintagm atik  faoliyat

Download 5,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish