Abduhamid nurmonov

1 
C m e6 jiu H -K a M en cK u u   M .M .
 
H
cckojm
>
ko
  3a,MCMaMMM  o  C'rpyKTyp:urn:jMC.  -  
BM,  1957,  Nsl,  c.  35-36.
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘rganish alohida birliklarning tasodifiy o ‘xshashligini o'rganishdan 
ko‘ra  foydaliroq  ckanligiga  e'tibor  berishdir,  dcydi.  Ana  shundan 
har bir  til  strukturaga  ega  degan  g‘oya  olg‘a  tashlandi.
Tilning  alohida  o ‘ziga  xos  struktura  sifatida  e 'tiro f  etilishi 
lingvistik  tahlilning  formallashtirilishiga  hamda  tilni  o'rganish  va 
tavsiflashning  obyektiv  usullarini  qidirishga  olib  keldi.  Shuni 
ta'kidlash  joizki,  strukturalizmning  barcha  tarmoqlari  tilning  ko‘p 
sathliligini  e'tiro f  etadi.  Strukturalizmning  barcha  vakillari  yosh 
grammatikachilarning tilshunoslikni psixologiya, fiziologiya,  mantiq 
va sotsiologiya bilan  qorishiq  fan  degan  qarashiga zid  ravishda,  uni 
til belgilari  tushunchasiga tayanib  ish  ko'ruvchi mustaqil fan sifatida 
e'tiro f etadilar.
Barcha strukturalizm vakillari  fonemani  m a'noga cga bo‘lmagan 
birlik sifatida  tan  oladilar.  Fonem aning morfema,  so‘z va gap hosil 
qilishdagi  funksiyasiga  e'tibor  qaratiladi  va shuning  uchun  fonolo- 
giya 
m uam m osi  barcha  struktural  m aktablarda  «ifodalovchi» 
(signifiant)  asosida  qurlladi.  Belgi bilan bog‘liq  m uam m olar orqaga 
suriladi.  Shuning  uchun  fonologik  qarashlarda  bu  m aktablarda 
nisbatan  umumiylik  mavjud.
K .Xansen  barcha  strukturalistlar  o ‘rtasida  tilga  qarashning 
quyidagi  to ‘rt  um um iyjihati  mavjud  ekanligini  ko‘rsatadi:
1.  Tilga  obyektiv  reallikdan  va  til  egalaridan  ozod  b o ‘lgan 
staiktura  sue  gcncric  sifatida  qarash.
2.  Tilni  sinxron  holatda  o ‘rganish.
3.  Tilni  amaldagi  q o ‘llanilishiga  bog‘liq  bo ‘lmagan  sof  m u- 
nosabatlar sistemasi  sifatidagi  shakllarga  tayangan  holda  o ‘rganish.
4.  Tilshunoslikni  tabiiy  fanlarga  tenglashtirish,  uni  aniq  fanga 
aylantirish.1
Shu  bilan  birgalikda  strukturalizm ning  turli  y o ‘nalishlarirri 
qiyoslab  o ‘rganish  natijasida  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki, 
ular  o ‘rtasida  umum iylikdan  ko‘ra  o ‘ziga  xos  jihatlar  ko'proq 
ko‘zga  tashlanadi.  Strukturalizm  yo'nalishlari  o ‘rtasidagi  bunday 
farqlarrish  ularning  turli  m am lakatlarda,  turli  tarixiy-m adaniy 
sharoitlarda  shakllanganligi  bilan  bogiiqdir.