Abduhamid nurmonov

OcnoBiibic  iiaiipanjiciin
h
  crpyKTypaim3Ma. 
—
M.,  1964,  c .
1
9
1. 
X
omckuu
 
H. 
CmiraKcn'iecKHc crpyKrypbi. 
—
H
oboc
 
b
 jimirBncTHKC. 
Bbin.2. — M.,  1962, c. 459— 
460.
1 Berezm  F.M.  O'sha asar,  263-bct.
117
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoidasi  sifatida  alohida  tu r  qilib  nominalizatsiya  ajratiladi.  Bunda 
yadro  gap  kesimidagi  kesimlik  shaklining  yo'qotilishi  transfor- 
matsiya  vositasi  hisoblanadi.  M asalan,  Dars  boshlandi —*dars- 
ning  ....  boshlanishi.  Bu  esa  transformatsiya  oldiga  qo ‘ygan  talabga 
javob  bermaydi.  Chunki  transform atsiya  yadro  gapning  gaplik 
holatini  saqlab  qolish  doirasidagi  turli  ichki  grammatik  o'zgarish- 
lardir.  Yuqoridagi  holda  esa  yadro  gap  gaplik  holatini  yo‘qotib, 
birikmaga  aylanyapti.
TMdagi  ana  shu  cheklangan  tom onni  e ’tiborga  olgan  holda, 
V.S.Xrakovskiy sintaktik transformatsiya bilan sintaktik derivatsiyani 
bir-biridan  farqlash  lozimligini  ta ’kidlaydi.1
S.D.  Katsnelson  gaplar  o ‘zaro  faqat  transformatsiya  m uno- 
sabatida emas,  balki  derivatsiya munosabatida ham bo ‘lishini bayon 
qilgan edi.2
Shuning uchun V.S.  Xrakovskiy sintaktik dcrivatsiya deb  hosila 
gapning  asos  gapdan  grammatik  maqomi  va  mazmuni  jihatidan 
farq  qiladigan  shakliy  o'zgarishni  tushunadi.3
Derivatsiyaning  tarkibiy  qismlarini  ham  transformatsiyaning 
tarkibiy qismlariga anologiya yo‘li  bilan quyidagicha belgilaydi: asos 
gap  uchun  operand,  hosila  gap  uchun  derivat,  yasovchi  vosita 
uchun  esa  derivatsiya  operatori  atamalarini  qo'llaydi.
Y uqorida  ko‘rib  o ‘tilgan  lingvistik  tahlil  metodlari  Amerika 
deskriptiv  lingvistikasining  tulshunoslik  nazariyasi  uchun  bergan 
eng  qimmatli  tom onlaridar.  Bu  m etodlar  garchi  tilning  qanday 
funksiallashuvi  haqida  savolga javob  bera  olmasa  ham ,  lekin  urri 
tavsiflash  uchun  katta  xizmat  qildi.  Bu  tahlil  metodlarining  ko‘p 
jihatlari bugungi tilshunoslikning tahlil metodi uchun ham foydadan 
holi  emas.