Abdufattox abdugapparov


“Ustoz-shogird an’anasi” tushunchasining mazmuni va mohiyati



Download 2,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/87
Sana18.01.2022
Hajmi2,22 Mb.
#390318
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   87
Bog'liq
fayl 1522 20210820

“Ustoz-shogird an’anasi” tushunchasining mazmuni va mohiyati 
 
О‘z  kasbining  mohir  ustalari  bо‘lgan  hofiz,  sozanda  va  bastakorlar  ijodi  tufayli 
maqom  dildagi  niyat,  amalga  oshishi  mumkin  bо‘lgan  mavhum  musiqiy  g‘oyadan  kuy 
yoki  ashulalarga  aylanadi.  Barhayot  musiqiy  an’analar  har  kanday  faoliyat  kabi  uchta 
asosiy  tamoyilga  tayanadi: 
tinglovchi

ijrochi
  va 
yaratuvchi.
  Ana  shu  uchta  tamoyil 
negizida musiqa san’atining mushtarak jarayoni yuzaga keladi. 
Og‘zaki  an’analar  sharoitida  ijro  bilan  ijod  faoliyatining  chegaralarini  belgilash 
qiyin.  Chunki  haqiqiy  ijroning  о‘ziyok,  ijod  demakdir.  Cholg‘uchi  yoki  hofiz  о‘z 
hunarining siru asrorlarini о‘zlashtirishda ma’lum bir darajaga erishgandagina 
Ustoz
 degan 
nomu  nishonga  musharraf  bо‘ladi.  Aynan  shu  chinakam  ustoz  sozandalar  maqomni 
yuksak  san’at  darajasiga  kо‘tarishga  qodirlar.  Ularning  ijodiy  shuhrati  porloq  yulduzlar 
kabi  musiqa  madaniyatini  nurafshon  etadi.  Ana  shunday  yorqin  yulduzlarning  shu’lalari 
klassik musiqa merosimizga turli uslublarining cheksiz qirralarini yoritib kelmoqda. 
Sharq mafkurasida qadim zamonlardanoq musiqaning ijro va ijod jixatlari bir butun 
uzviy  holda  kо‘rilgan.  Sozanda  mahorat  yо‘lida  ma’lum  yutuklarni  kо‘lga  kiritganda 
erkinlik kashf etib, о‘z ijodiy qiyofasini belgilay boshlaydi. Ana shunday yuksak chо‘qqiga 
yetgandagina, ijod qirralarining qay biri 
о‘ziniki
 va qay biri 
о‘zganiki
 ekanini ajratish juda 
qiyin. Shuning uchun ustoz sozandaning о‘zidan qо‘shgani asrlar osha kelayotgan barqaror 
an’analarni inkor etmaydi. Aksincha, uning ijodiy hissasi tabiiy ravishda umumiy merosga 
qо‘shilib ketadi. 
Buyuk  faylasuf  va  musiqiyshunos  olim  Abu  Nasr  Forobiy  musiqiy  iqtidorni  uch 
bosqichga  ajratadi: 
Fapuza
  (
tabiiy  kuch,  instinkt),  his
  va 
aql.  Rariza
  –  insondagi  sozga 
bо‘lgan moyillik, uning kuy eshitish, chalish yoki aytish qobiliyati. 
Xis etish 
(
intuitsiya
) – 
kuyni ruhiy holat sifatida о‘zlashtirish. Masalan, sozanda kuy chalayotganda qaysi parda, 
qaysi  ohang  ekanligini  о‘ylab  о‘tirmaydi.  Kuy  sozanda  qalbida  pishib  yetiladi  va  undan 
keyin ma’lum tovushlar sifatida ijro etiladi. 
Aql (intellekt)
 darajasi shundan iboratki, unga 
erishgan  sozanda  kim  uchun  qanday  kuy  chalayotganligini,  uning  tuzilishini,  g‘oyasini, 


 
103 
shakl  va  mazmunini  idroklashga  qodir  bо‘ladi.  Ana  shu  yuksak  kamolot  bosqichida 
sozanda ongli ravishda tushunib yetib kuy yaratishga erishadi. Shuning uchun ham Forobiy 
kuyni  idroklash  va  yaratish  iktidorini  musiqa  ilmining  eng  mukammal  bosqichi  deb 
qaragan. 
Muomalada esa sozandalik  hunarining ana shunday  yuqori darajasi “
ustoz
” degan 
faxriy  daraja  bilan  belgilanadi.  Mazkur  uyg‘un  tushunchaning  shartli  ravishda  ikki: 
ma’naviy
  xamda 
amaliy
  jihalarini  kuzatish  mumkin.  Ma’naviy  tarafdan  ustoz  har  bir 
xunarning  e’tiqod  ramzi,  uni  mukddaas  tutib  inson  kasb  -  koridan  baraka  topib,  yuqori 
martabaga  erishmog‘i.  Xalqimizda  “Ustoz  otangdek  ulug‘”  degan  nakl  bor.  Har  bir 
namozda  salovot  о‘qilganda,  avval  payg‘ambarlarga  (Odam  Atodan  Muxammad 
sallalloxu  a’layhi  vasallamgacha)  sо‘ngra  ustozlar  va  undan  keyingina  ota-onalar  haqiga 
duo qilinadi. 
Amaliy nuqtai nazardan ustoz – muayyan ixtisos sohasining siru asrorlarini puxga 
egallagan va hunar о‘zlashtirishni oliy darajaga yetkazgan komil inson. Masalan, musiqada 
ustoz  –  kuy  chalib,  о‘zidan  bir  narsalar  kо‘shib,  mahoratini  nafis  san’at  maqomiga 
kо‘targan  sozanda.  Ustoz  tomonidan  u  muqadadas  qobiliyat  sifatida  avaylab-asraladi. 
О‘zlashtirilgan san’at sirlarini faqat aziz farzandlar va eng sadoqatli shogirdlar bilan baham 
kо‘rish  mumkin.  Kasb-xunarning  siru  asrorlarini  begona  qilish  yoki  nomaqbul 
shogirdlarga  ravo  kurish  gunoh  hisoblangan.  Xunarni  oyoq  osti  qilish  esa  piri-arvohlar 
g‘azabini uyg‘otadi degan e’tiqod bо‘lgan. Shuning uchun ham tarixiy tajribadan ma’lum 
bо‘ladiki,  ustoz-shogird  silsilasida  oilaviy  an’analar  hal  kiluvchi  ahamiyat  kasb  etadi. 
Odatda,  sozandalar  oilasidan  yetishib  chiqqan,  tashqaridan  kelgan  shogirdlar  ishonchni 
oklab, unga sadoqat bildirgandagina ustozlar ularga mehr qо‘ya boshlaydi. Ana shu tarifa 
maqom  ijrochilarining  asrlar  davomida  shakllangan 
maktab
  va  uslublari  zaminida  yangi 
oqimlar  paydo  bо‘ladi.  О‘z  navbatida  bu  yangiliklar  ham  silsilaga  aylanib  maqom 
an’analarida vorisiylik rishtalari uzluksiz davom etib boraveradi. 
Sozandalar  kamolot  sari  intilishida  muqarrar  uchta  bosqichni  bosib  о‘tadilar. 
Birinchisi,  biron-bir  yetuk  san’atkor, 

Download 2,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish