Abdufattox abdugapparov



Download 2,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/87
Sana18.01.2022
Hajmi2,22 Mb.
#390318
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   87
Bog'liq
fayl 1522 20210820

ustozning  iziga  ergashish,
  uning  dasturi  (kuy  va 
ashulalari) va uslubini о‘zlashtirish. 
Ikkinchisi, bilim va malakalarini kengaytirish, 
о‘zga maktab vakillarining ijodidan 
bahramand  bо‘lish.
  Uchinchisi,  erishgan  bilim  va  tajribalar  asosida 
о‘z  uslubini 


 
104 
shakllantirish.
 Ana shu murakkab ijodiy jarayonda uz yо‘lini topishda ustozning ahamiyati 
eng  muhim  tayanch  bо‘lib  xizmat  qiladi.  Ustoz  timsoli,  uning  xurmat  va  e’tibori 
an’analarning о‘ziga xos iymon va vijdoni vazifasini bajaradi. “Ustoz kо‘rmagan shogird 
har maqomga yurg‘alar”, degan makol bu hikmatni aniq va lо‘nda izhor etadi. 
Kо‘pni kо‘rgan ustozlarning aytishicha, kuy g‘oyasi dilda paydo bо‘ladi va uning 
mо‘jizakor  ruhi  ham  yurakda  saqlanadi.  Shuning  uchun  ham  kuy  sozandaning  dilidan 
chiqib, tinglovchining qalbiga yetib boradi. Cholg‘uchining qо‘llari yoki hofizning ovozi – 
kuy ruhining xizmatkorlaridir. Ular faqat qalb amri bilan ichkaridagi tuyg‘ularni tashqariga 
chiqarishi,  sadolantirishi  mumkin.  Bu  “xizmatkorlar”  о‘z  xunarini  qancha  mahoratli, 
bilintirmasdan  namoyish  etsa  (tashqariga  chiqarsa),  shuncha  “sadoqatli”  hisoblanadi. 
Kuyning  ravon  harakati  sozandaning  say’-intilishlari  va  “mashaqqati"  evaziga  yuzaga 
keladi.  Ammo tinglovchi oldida bu “mashaqqat” kо‘rinmasligi kerak.  Aks  holda  lazzatli 
soz jarayoni xushilhom emas, oddiy “mehnat”ga aylanib qoladi. 
Doimiy  ijodiy  izlanish  –  haqiqiy  sozanda  ruhiyatining  asl  tabiiy  holati.  Xattoki 
chinakam  sozanda  bir  kuyni  ikki  marta  bir  xil  chalmaydi.  Unga  bir  kuyni  takrorlab 
о‘tirishning,  umuman,  hojati  yо‘q.  Chunki  ustozlarning  dasturida  bir  kancha  kuy 
takrorlanmasdan  ijro  etilishi  mumkin  bо‘lgan  boy  zaxira  mavjud.  Bordi-yu,  bir  narsani 
qayta ijro etish hojati tug‘ilib qolsa, sozanda uni avvalgidan boshqacharoq talqin etadi. Bor 
holatni  takrorlamoq  zerikarli  va  uning  badiiy  jozibasi  xam  past  bо‘ladi.  Bu  esa  ustoz 
sha’niga munosib narsa emas. 
Bundan cheksiz ijodiy izlanishni beboshlik deb xulosa chiqarish mumkinmi? Yо‘q, 
albatta! Musiqiy g‘oyaning talqinida erkinlik qay darajada bо‘lmasin, uning asosida qatiy 
о‘zak  –  asrlar  davomida  sozanda  va  tinglovchi  muloqotida  shakllangan  qonun-qoidalar 
mavjud.  Tajribali  tinglovchining  kulog‘i,  uning  badiiy  ongi  beboshlikni  erkin  ijodiy 
badihadan,  mahoratli  san’atkorning  nozik  ilhomini  tajribasiz  shogirdning  qiliqlaridan 
darhol  ajratib  oladi.  Shuning  uchun  ham  uch  tamoyil:  yaratuvchi,  ijrochi  va  eshituvchi 
uyg‘unligida tinglovchiga alohida о‘rin ajratiladi. Zero eshituvchi soz  muhitini, kuy  yoki 
ashula  tinglash  ehtiyojini  belgilovchi  va  pirovardda  sozandaga  xolis  baho  beruvchi 
hisoblanadi. 
Malakali  musiqa  tinglovchilari,  odatda, 
muxlis
  yoki 
shinavanda 
deyiladi.  Bunda 
birinchisi – soz san’atiga havas kuygan muxlis. Shinavanda kuy va ashulani idroklaydigan, 


 
105 
tushunadigan  tinglovchi.  Shinavanda(  tushunuvchi)  -  musiqiy  muhitda  yuzaga  kelgan 
maxsus  atama.  U  musiqa  haqida  ma’lum  tushunchalarga  ega  bо‘lgan  va  unga  isbatan 
alohida ishqibozlik bildiruvchi xos muxlislikni nazarda tutadi. Tarixdan ma’lumki, maqom 
san’atining tulaqonli hayot kechirishida shinavandaning ahamiyati sozanda shaxsiyatining 
о‘zi kabi muhim va e’tiborlidir. Bizda maqom shinavandachiligining о‘ziga xos an’analari 
shakllangan. Bu san’atning taraqqiyotida muhim о‘rin tuggan nafosatli soz majlislarining 
markazida aynan shu malakali shinavandalar turgan. 
Oddiy  (avom)  eshituvchiga  qaraganda  xos  shinavanda  jonli  musiqa  jarayonining 
bevosita  ishtirokchisi  bо‘lib  maydonga  chiqadi.  Kuy  va  ashulalarning  bilimdoni  sifatida 
shinavanda eshitayotgan asarni ichidan о‘tkazib boradi va gо‘yo tovush chiqarmasdan о‘zi 
ham qо‘shilishib  ijro etayotgandek bо‘ladi. Demak,  hofiz  yoki sozanda bilan bir qatorda 
xayolan  ijod  jarayoniga  qо‘shiladi,  kechirilayotgan  his-tuyg‘ularga  sherik  bо‘ladi  hamda 
kuyning har bir unsuri – vazni, ohangi, usuli va boshqa jihatlarini ongli ravishda nazorat 
qilib о‘tiradi. 
Shuning  uchun  haqiqiy  shinavanda,  sozandaning  ijodiy  ilhomidan,  uning 
badihalaridan  zavq  olib,  huzur  qiladi.  Sozandaning  har  bir  ijodiy  intilishi  shinavandaga 
rohat baxsh etadi, aksincha, har qanday g‘aliz chekinishi, barqaror konun- qoidalarga putur 
yetkazishi  esa  uning  g‘ashiga  tegadi.  E’tiborli  tinglovchilar  kuyning  eng  nozik 
tomonlarigacha  kuzatib  boradi  va  bundan  sozanda  о‘zini  chinakam  shinavandalar 
davrasida  ekanligini  yaxshi  his  qiladi.  Xullas,  sozanda  va  shinavandaning  ittifoqi 
(muloqoti),  ijodiy  ehtiyoj  va  ixtiyorning  mutanosib  holatga  kelishi  klassik  musiqa 
san’atining rivojlanishi uchun eng qulay sharoitdir. 
Eshituvchining  hissiyotiga  ta’sir  eta  bilish,  uning  fikru  hayolini  qamrab  olish  va 
musiqiy  holatga  buysundirish  sozandaning  bilim  va  mahorati,  ma’lum  ruhiy  qudratga 
erishganligidan  dalolat  beradi.  Ana  shunday  ustalik  darajasiga  yetgan  sozandalar 
tinglovchilarni  sehrlab  qо‘yishga,  musiqiy  holatga  tо‘la-tо‘kis  bо‘ysundirishga  qodir 
bо‘ladilar. Musiqiy g‘oya girdobida о‘zlikni tark etish esa haqiqiy sozanda va shinavanda 
uchun ham eng oliy lazzat hisoblanadi. 
Shunday qilib, ijrochi va eshituvchining jonli ijodiy  mulokotida mushtarak, ammo 
ikki yunalishga qaratilgan jarayonni kuzatish mumkin. Unda, bir tarafdan, barqaror qonun-
qoidalar  mavjud.  Ikkinchi  tomondan,  ana  shu  qonun-qoidalardan  tashqariga  chiqish, 


 
106 
badiha qilish, bunyodkorlik kashf etish ehtiyoji borligidir. Masalaning eng nozik  va ayni 
chog‘da  chigal  tomoni  shundaki,  qat’iy  bir  nota  matni  bо‘lmagan  jonli  og‘zaki  musiqa 
jarayonida  ijro  va  ijod  chegaralarini  aniq  belgilash  amrimahol.  Ular  doim  bir-biriga 
tutashib,  biri  ikkinchisini  tо‘ldirib  boradi.  Ijro  va  ijod  munosabatlarida  bir  sozandaniki 
ikkinchisiga о‘xshamaydi va bu ikki jihatning о‘lchovi, mezonini topish qiyin. Va, nihoyat. 
Ijod  yunalishini  oldindan  belgilash  ham  mushkul.  U  hatto  sozandaning  uzi 
xohlagan  takdirda  ham  chiqmasligi  mumkin.  Shuning  uchun  sozanda  ilhomini 
g‘oyibdan keladigan ilohiy qudrat deb biladilar
1

Ustozning  eng  yuqori  darajasi  sifatida  bir  qator  talab,  bilim  hamda  amaliy 
unsurlarni  о‘zida  mujassam  etadi.  Albatta  birlamchi  jarayon  bu  –  ta’lim  berish, 
bilimdir.  Ikkinchi  jarayonni  saboq,  tarbiya  bilan  bog‘lash  mumkin.  Uning 
natijasida  bilim,  ustozning  ta’lim  bilan  bog‘liq  ilm  darajasi  namoyon  bо‘lishi 
lozim.  YA’ni,  ijro  mahorati,  sо‘z  talaffuzi,  ohang  tarannumi,  meros  va  ijodiy 
munosabat. Buning zaminida esa о‘zbek amaliy san’atida eng muhim hisoblangan 
omil ustoz-shogird an’anasi yotadi. Ushbu an’ana mumtoz san’at rivojining garovi 
sifatida azal-azaldan xalqimiz amaliyotida katta ahamiyat kasb etib kelgan. Ustoz-
shogird  an’anasi  negizi  esa,  ilm  о‘rganish  demakdir  va  unda  bir  qator  saboq 
mezonlarini о‘tash taqozo etiladi. Jumladan:  

 
xonandalik san’ati; 

 
ijrochilik  san’ati; 

 
ovoz imkoniyatlari va talqini bilan bog‘liq qonuniyatlar; 

 
matn hamda talaffuz masalalari; 

 
sо‘z va ohang; 

 
ijro madaniyati; 

 
repertuar tanlash asoslari
2

Ustoz-shogird an’anasining  ushbu jihatlari о‘tmishdan  xonandalar  ijrochilik 
an’analarida shakllangan va  mukammal talqin uchun zarur bо‘lgan iste’dod, saboq 
va  mahoratlarining  amaliyotda  sinalgan  mezonlariga  aylangandir.  Shu  bois  bо‘lsa 
                                                             
1
 С.Бегматов. Ҳофизлик санъати.  – Тошкент: Ўзбекистон давлат консерваторияси нашриёти, 2007. 134 б. 
2
 С.Бегматов. Ҳофизлик санъати.  – Тошкент: Ўзбекистон давлат консерваторияси нашриёти, 2007. 134 б. 


 
107 
kerak,    musiqa  san’ati,  azaldan  ijrochilikning  mavjud  barcha  sohalarida  ibratli 
tarmoq ekanligini namoyon etib kelgan.  

Download 2,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish