|
Usta Olim Komilov
nomi bilan
bog‘liqdir. U o‘zining yarim asrlik umrini xalq san’atini o‘rganish va
rivojlantirishga bag‘ishlagan. Xalq cholg‘ularidan chang va doyrada birdek o‘z
ijro mahoratini namoyon eta oldi. Doyrada ijro mahoratini mukammal
darajada egallagan ustoz-san’atkor, keyinchalik o‘zbek xalqining boy va rang-
barang qo‘shiq va raqslarining betakror usullarini to‘plashga katta hissa qo‘shgan.
Usta Olim Komilov 1875-yil Mar-g‘ilon shahrida to‘quvchi-hunarmand
oilasida dunyoga kelgan. Ota-onasi- dan erta ayrilib qolgan Olimjon 10
yoshidan arava tayyorlaydigan usta-xonaga kirib ishlashga majbur bo‘ladi. Shu
tarzda bir necha yil yashashga to‘g‘ri keladi. Faqatgina kechqurunlari hech kimga
bildirmay to‘ylarga borib u yerda tinglagan musiqa unga xur-sandchilik baxsh
etardi. O‘sha paytlarda doyra ijrochiligi san’ati keng quloch yoygan edi. Olimjonda
doyraning sehrli zarblari yoshligidanoq zavq uyg‘otardi. Ishdan bo‘sh paytlari
darhol qo‘liga doyrasini olib, xotirasida saqlanib qolgan usullarini qay-tara
boshlaydi.
Tez orada u yallachi (qo‘shiqchi) ayol Salom xolaning e’ti-borini o‘ziga jalb
etadi. U boladagi musiqaga bo‘lgan qiziqishini ko‘rib o‘zi bilan to‘ylarga olib
boradi. Shu tariqa u asta-sekin turli tadbirlarda musiqa va raqslarga jo‘rnavozlik
qila boshlaydi. Olim-jonning mahoratli sozanda bo‘lib yetishishida taniqli doyrachi
Masaid otaning xizmatlari beqiyosdir. U yosh iqtidor egasiga doyra chalishning
79
o‘ziga xos nozik yo‘llari va sirlarini o‘rgatadi. Olimjon doyradan tashqari
chang, nog‘ora va dutor chalishni ham mukammal o‘rgandi. Doyra
ijrochiligida uning iste’dodi yorqinroq namoyon bo‘ldi. U chalayotgan doyra
alohida ta’sir-chanlik kasb etardi. Uning sadolari o‘ziga xos va ta’sirli bo‘lardi.
Cholg‘uchining ijrosi o‘zining ritmik aniqligi, dinamik va tembr bo‘yoqlarining
rang-barangligi hamda jilvador va betakror ovoz tarovati bilan boshqalardan
ajralib turardi.
1918-yili u Marg‘ilondagi turli tashkilotlarda musiqiy havas-korlik badiiy
jamoalarini tuzib, ular bilan choyxonalarda va qish-loqlarda konsertlar bera
boshlaydi va iqtidorli yoshlarni ushbu ansamblga kelib qo‘shilishga jalb etadi.
O‘sha davrda u 20 dan ortiq yoshlarni jalb eta olgan. Ular esa kelgusida
professsional sozandalar darajasiga erishdilar.
1926-yili Olim Komilov taniqli komik-raqqos Yusupjon qiziq bilan birgalikda
Muhiddinqori Yoqubov tomonidan tashkil etilgan konsert-etnografik ansambliga
ishga kiradi. Keyinchalik ushbu ansamblga Tamaraxonim ham kelib qo‘shiladi va
bir necha yillar davomida Usta Olim Komilov bilan birgalikda ijodiy faoliyat olib
boradi. Bir yildan so‘ng ular Moskva, Leningrad va Boku shahar-larida gastrol
safarlariga boradilar va ko‘p sonli tinglovchilarni o‘zbek halq ijodiyotining boy
namunalaridan bahramand etadilar.
1930-yili ansambl qayta tashkil etilib o‘zbek davlat musiqa teatriga
aylantiriladi. O.Komilov ham ushbu teatr artistlari bilan Moskvada bo‘lib o‘tadigan
xalq ijodiyoti olimpiadasiga boradi. Tamara Xonim va Mukarram Turg‘unboyeva
ijro etadigan “Daro-madi gul o‘yin”, “Katta o‘yin”, “Ufori sabo” raqslariga jo‘rna-
vozlik qiladi va tinglovchilarning olqishiga sazovor bo‘ladi. 1931-1934-yillar
davomida O.Komilov unutilib borayotgan xalq tomo-nidan yaratilgan usullarni
yig‘a boshlaydi. Ushbu ishni amalga oshirish uchun ustozlari Masaid ota va Yusup
Qiziqlarning yordamiga tayanadi va natijada bir necha o‘nlab rang-barang usul-
larni yig‘ishga ulgiradi.
Usta O.Komilov o‘zbek raqs san’atining rivojiga ham katta hissa qo‘shgan.
Tamara Xonim bilan birgalikda yangi o‘zbek raqslari “Zang”, “Gul o‘yin”,
“Sadr”larni yaratishga muyassar bo‘ldi. O‘zbek musiqali spektakllarda raqslarni
80
sahnalashtirishda ham O.Komilovning hissalari beqiyosdir. 1930-yillarning eng
yirik postanovkalari bo‘lmish - V.Uspenskiy va G.Mushelning “Farxod va Shirin”,
R.Glierning “Gulsara” musiqali dramalaridagi raqslar aynan Usta O.Komilov
tomonidan yaratilgan va sahnalash-tirilgan. Samarali mehnatlari evaziga 1932-yili
“Mehnat qahra-moni” unvoniga sazovor bo‘ldi.
1935-yili O.Komilov Londonda bo‘lib o‘tgan Xalqaro raqs festivalida Tamara
Xonim, A.Ismoilov va T.Jalilovlar bilan birga-likda ishtirok etib “Oltin medal”ni
qo‘lga kiritgan. Ustaning sho-girdi Odil Kamolxo‘jaev ustozini eslab, - “1935-yili
Angliya qrolichasi Yelizaveta Usta Olim Komilovning doyra ijrosiga mahliyo
bo‘lib qolgan ekan. O‘shanda mohir sozandaning panja izi ganchga ko‘chirilib,
Buyuk Britaniya san’at muzeyiga qo‘yil-gan va u hozirgacha o‘sha yerda
saqlanarkan”, - dedi.
1937-yili Moskvada o‘tkazilgan o‘zbek san’ati dekadasida “Sayil va kolxoz
to‘yi” inssenirovkasini sahnalashtiradi va “Nog‘ora”, “Zang”, “Pilla” raqslariga
jo‘rnavozlik qiladi. Deka-dadan qatgach yana xalq raqslarini sahnalashtiradi va
“Tantana” nomli yangi ommaviy raqsni yaratadi. Usta O.Komilov raqslarga jo‘r
bo‘lish bilan chegaralanmay, balki yangi usullarni kashf etadi. Tamara Xonim va
M.Turg‘unboyeva bilan birgalikda “Paxta” va “Pilla” xoreografik kompozitsiyasini
yaratadi.
Usta Olim Komilov ko‘p usullarni xotirasida saqlagan. Ular-ning ko‘pgina
qismlari I.Akbarov, V.Uspenskiy, E.Romanovska-yalar tomonidan yozib olingan.
I.Akbarov tomonidan yozilganlari “Doyra usullari” nomli to‘plamda nashr etilgan.
Ushbu to‘plamda 47 ta xalq usullari va bir necha ritmik kompozitsiyalar joy olgan.
Dunyo tan olgan doyrachi, o‘zbek raqs san’atining bilimdoni hamisha
shogirdlar qurshovida bo‘lgan edi. Ko‘p yillik pedago-gik faoliyati davomida u
ko‘pdan-ko‘p mahoratli sozandalarni, O‘zbekistonda doyra ijrochiligi san’atining
ravnaqi uchun hamda o‘z ishining davomchilari sifatida tayyorladi. To‘ychi
Inag‘omov, G‘ofir Azimov, Abulqosim To‘ychiyev, G‘ofir Solixovlar shular
jumlasidandir. Ko‘p yillik ijodiy va pedagogik faoliyatini nazarda tutib unga
“O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist” unvoni berildi.
81
Do'stlaringiz bilan baham: |
