JAMOATCHILIKNING HAMKORLIGI
ReJA:
1. Oilada bolalar tarbiyasini tashkil etish.
2. Ta`lim muassasalarining ota- onalar bilan olib boradigan faoliyati
turlari.
3. Shaxs tarbiyasini tashkil etish jarayonida oquv muassasalari va
jamoatchilik hamqorligi mazmuni.
Tayanch tushunchalari:
Oila, oila tarbiyasi, ta`lim muassasasi, ota- onalar qumitasi, jamoatchilik,
oila ta`lim muassasasi jamoatchilik hamqorligi.
«Jamiyat» va «Oila» tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog`liq. Bu
bog`liqlik jamiyatining oilalarsiz mavjud bulmasligi hamda uz navbatida oilaning
ma`lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida kurinadi. Oila
hamda jamiyat urtasidagi ijtimoiy munosobatlar ikki tomonlama aloqodarlik
xusisiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talabalari asosida faoliyat yuritadi.
Jamiyat taraqqietining rivoji esa uning bag`rida mavjud bulgan oilalarning ijtimoiy-
iqtisodiy va ma`naviy qiefasining shaqllanganlik darajasiga bevosita bog`liqdir.
Chunonchi, ijtimoiy borliqning oilalar zimmasiga quyadigan talabalari ularning
manfaatlariga zid bulmasa, aksincha, oilalar farovonligi, tinchiligini ta`minlashga
erdam bersa, oilalar tomonidan ijtimoiy talabalarning kullab quvvatlanishi, ularning
amaldagi ijrosini ta`minlash kursatgichi vazifasi yuqori buladi.
Ilmiy-pedagogik, psixologik, fiziologik hamda falsafiy asarlarning tahlili shuni
kursatadiki, oila bola uchun eng muhim tarbiyaviy muhit bulib, muhitda shaxs
kamoloti uchun muhim hisoblangan hulq-atvor, iroda, xarakter va duneqarash
shaqllanadi.
Bola oila timsolida jamiyatning ijtimoiy-ma`naviy qiefasini kuradi , jamiyat
talabalari mohiyatini ilk bora shu kichik jamoa orasida anglaydi.
Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini həm yuzaga
keltiradi. Xususan, farzandlarning bevosita ta`siri tufayli ularning qiziqish hamda
faolichtlari doirasi kengayadi, uzaro aloqalari boyib boradi, real haet mazmunini
chuqurroq anglash, ya`ni farzandlar kamoloti, kelajagi uz umri davomiyligini kurish
holati ruy beradi.
Shaxsning ma`naviy sifatlarga ega bulishi, unda ma`naviy bilimlarga nisbatan
ehtiej va qiziqishning paydo bulishi oila tarbiyasi asosiy rolni bajaradi. Oilada qaror
topgan sog`lom ma`naviy-ruhiy muhit faozandlarining etuk, barkamol bulib voyaga
etishlari uchun beqies ahamiyatga egadir.
Sharqda azal-azaldan oila tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. Totalitar
tuzum davrida esa oilaning shaxs tarbiyasida tutgan urni inkor etilib, uni ijtimoiy bor-
liq vositasida tarbiyalashga xarakat qilinadi.
Milliy istiqbolga erishuvdan sung milliy uzlikni anglash tuyg`usining qaror
topganligi, utmish qadiriyat-larini urganishga bulgan qiziqishning ortganligi oila-ning
shaxs kamolotida tutgan urni va rolini holisona baholash imkonini berdi. Bu borda
Ozbekistan Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov kuydagi fikrlarni bayon etadi: «Oila
turmush va vijdon qonunlari asosiga quriladti, uzining kup asrlik mustahkam va
ma`naviy tayanchlariga ega buladi, oilada demokratik negizlarga asos solinadi,
oamlarning talab-ehtiejlari va qadiriyatlari shaqllanadi. Ozbekistonning aksariyati
uzining shaxsiy farovonligi tug`risida esa, balki oilaning, qarindosh-urg`lari va yaqin
odamlarining, kushnilarining omon-esonligi tug`risida g`amhurlik qilishni birinchi
uringa quyadi. Bu esa eng oliy darajada ma`naviy qadiriyat, inson qalbining
gavharidir».
Ota- onalar uz ijtimoiy burchini bajarar ekanlar, farzandariga mehnatga, uni
tashkil etuvchilarga nisbatan mehir-muhabbat, hurmat tuyg`usini shaqllantirish, ularni
ijtimoiy-foydali mehnatga tayyorlash, turli kurinishdagi munosabatlarni uyushtirish
vaqtida tartib intizomiga amal qilish, ijtimoiy me`erlarga og`ishmay rioya etish,
sog`lom turmush tarzini yaratish,uz shaxsiy haetlari mazmunini belgilashda maqsad,
suz va faoliyat birligini ta`minlash borasida har tomonlama ijobiy ibrat namunasini
kursatadi.
Oila tarbiyasida ob`ektiv va sub`ektiv omillarining roli katta. Ob`ektiv omillar
sirasiga: oilaning moddiy ta`minoti va farovonlik, shu bilan birga maishiy turmush
darajasi, oila byudjetining mavjud holati, undan oqilona foydalanish borisidagi
tajriba, sog`lom ruhiy muhitning barqarorligi va hoqazolar kirsa:
-oiladagi shaxslararo munasobatlar mazmuni, oila a`zolarining fiziologik,
psixologik, madaniy jihatdan komillik hamda ma`lumot darajasi, ularning qiziqish va
ehtiejlari urtasidagi mutanosiblik, oilaviy xaetni tartibga solish borasidagi uzaro
erdam hamkorlik, birlik tamoyillariga tayanish va shu kabilar sub`ektiv omillar
sirasiga kiradi.
-Oila tarbiyasidagi bolalar haetini tug`ri uyushtirish, ularni vaqtdan tug`ri va
unumli foydalanishining asosiy garovidir. Bolaning oiladagi vaqtini uyin, mehnat va
uqish faoliyatlariga tug`ri taqsimlash nihoyatda muhimdir.
-Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog`lom, ma`naviy barkamol, mehnat,
ijtimoiy hamda oilaviy haetga tayer shaxsni shaqllantirib berish lozim. Oila tarbiyasi
mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mashxur yunalishlari- jismoniy, ahloqiy,
aqliy-estetik, mehnat,ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siesiy-g`oyaviy, hamda jinsiy
ta`lim berish, ularda faoliyat kunikma va malakalarini shaqllantirishdan iboratdir.
Oila tarbiyasida bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim urin tutadi. Bu
boradagi dastlabki va vazifa ota- ona tomanidan bolaning qiziqish əhtiejlarini kura
bilish asosida tasovvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatini takomillashtirishga
erdam beruvchi mashgulotlarga jalb etishdan iborat. Shunindek, ma`lum yunalishlar
buyicha bolada qiziqishni uyg`ota olish, uni rivojlantirib borish ham talab etiladi.
Ahloqiy tarbiya oila tarbiyasining uzagini tashkil etadi. Oilada uyushtirilajak
ahloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda eng oliy ahloqiy sifatlar ota-ona hamda
oilaning boshqa a`zolariga,shuningdek, atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat,
kattalarga hurmat, kichiklarga muruvvat kamtorlik, tug`ri suzlik, mehnatsevar,
sahovat insonparvarlik, adolat, vijdon, ornomus, guru, intizom, ijtimoiy burchni
anglash va haqozalarni shaqllantirishdan iboratdir. Shaxsda mazkur sifatlarnin qaror
topishida oiladagi sog`lom muhit, oila a`zolarining psixologik jihatdan uzaro
yaqinliklari, ehtiej, qiziqish va haetiy endoshuvlaridagi umumiylik bir-birlari har
qanday vaziyatda qullab-quvvatlay olishlari ota-onalar tomonidan barcha
farzandlarga nisbatan quyilaetgan talabalarinin hamda ularga kursatilaetgan
e`tiborning bir xil bulishi oila tarbiyasidv ijobiy natijalarga erishishning omillari
sanaladi.
Oilada tashkil etiladigan estetik tarbiya bolarda guzallikni his qilish, undan
zaqlanishi, tabiet guzalliklarida bahro olish asosida his- tyg`u idrok, tasavvur hamda
qarashlarni yuzaga keltirish va ularni haetni sevishga urgatishdek vazifalarning ijobiy
xae etilishini nazarda tutadi.
Mehnat tarbiyasi ham oila tarbiyasining asosiy yunalishlaridan biri sanaladi.
Shaxsning mustahkam xarkteri va qat`iy iroda egasi bulib voyaga etishida
mehnatning roli kattadir.bolalarni oilada tug`ri tarbiyalashda oila xujaligining odilano
tashkil etilishi, bolalarni oila xujaligini yuritish ishiga jalb qilib turish katta
ahamiyatga ega.
Oilada mustaqil ravishda, ayrim yumushlarnin hamjihatlikka asoslangan holda
bajarilishiga erishish katta ahamiyatga ega.
Oila sharoitida uyushtirilaetgan suhbatlar alohida diqqatga sazavordir,
ammoviy vositalar orqali aholi etiboriga havola etilaetgan huquqiy mavzudagi
maqolalar, kursatuv, eshittirish, shuningdek, ommaviy huquqiy Adabiyotlar hamda
ulardagi ilgari surilgan g`oyalar yuzasidan utkaziladigan suhbatlar bolalarda huquqiy
tasavvur, idroq, tafakkur, savodxonlik, faollik, ma`sullik, e`tiqod va salohiyatini qaror
topishiga olib keladi. Oila muhitida bolalarga ularning burchlari tug`risidagi
ma`lumotlarni berib borish, uz navbatida, huquqlardan foydalanish yullarini kursatib
borish bu borada yaxshi samarali bera oladi.
Oila bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg`ularini hosil qiluvchi uziga
xos maskani sanaladi. Bolalar «Vatan», «Xalq», tushunchalarining mohiyatini
dastlshab ona shu maskanda uzlashtiriladi. Zero, oilaning uzi Vatanning bir buligidir.
Oila sha`nini himoya qilish, uni saqlash tug`risida qayg`urish Vatanni sha`ni, el-yurt
manfaati uchun kurashish tuyg`ulari bilan uzviy bog`liq bulishiga erishish oilada
tashkil etilaetgan ijtimoiy siesiy tarbiyaning asosi bulishi lozim.
Ota-onalarning muayyan darajada pedagogik bilimlariga ega bulishlari ham
ahamiyatlidir. Oila va ta`lim muassasalari urtasida tashkil etilgan hamkorlikning bosh
g`oyasi ota-onalar uchun pedagoik erdam kursatishdan iboratdir.
2. Farzanda dastlabki ma`lumot va ijtimoiy me`erlarga amal qilish borisidagi
kunikmalargi oilada ega buladi, chunki oilaviy-ijtimoiy munosobatlar: xususan,
madaniy-maishiy, iqtisodiy-molyaviy, mulki munosobatlar hamda mehnat faoliyatini
tashkil etishda farzandlar uzlari sezmagan, mohiyatini tushunub etmagan holda
mazkur munosobatlar jarayonida ishtirok etadilar, demakki, ijtimoiy masalalar bilan
tuqishi keladilar, natijada bu tarzda muloqatlarning doimiy, qisqa muddatlarda
takrorlanib turishi ular uchun ota-onalar, farzanlarning huquq, burch, majburiyat va
ma`suliyatlarini tushunib etisha erdam beruvchi ijtimoiy ob`ektiv shart-sharoitlarni
yaratadi.
Oila tarbiyasining farzandariga tarbiya berish, ularda ma`naviy madaniyatni
shaqllantirish imkoniyatlarini aniqlash yuzasidan bir qator tabirlar amalga oshiriladi.
Ota-onalar bilan olib borilgan ishlar:
1. Ota-onalar bilan utkazilgan suhbatlar.
Suhbatlar yakka hamda umumiy tarzda olib boriladi. Ilk suhbat chog`ida
oquvchilarni ma`naviy jihatdan tarbiyalash, ularda ma`naviy madaniyat unsurlarini
qator toptrish muvaffaqiyatini ta`minlash kafolati bulgan ota-onalar va farzandalrinin
ijtimoiy onglilik hamda faollik darajasini aniqlashga erdam beruvchi anketa surovlari
utkazish mumkin. Surovnomalar ikki turda bulib, ulardan birinchisi har bir
oquvchining umumiy portretini tasvirlovchi, diognostik tavsifga ega, ikkinchi turdagi
surovnoma esa ota- onalarning ijtimoiy tarbiyani yulga quyish, farzandlar ma`naviy
madaniyatini shaqllantirishga uarning shaxsiy munosobatlarini aniqlashga xizmat
qiluvchi surovnomalardir. Kuyida birinchi turdagi surovnomaning umumiy
mazmunini keltiramiz:
«Siz uz farzandingizni qay darajada bilasiz» nomli surovnoma mazmuni
quyidagicha:
1. Farzandingiz ushbu uquv maskanida nechanchi yil tahsil olmoqda.
2. Farzandingiz sunggi uquv yilidagi uzlashtirish darajasi sizni qoniqtiradimi.
3. Farzandingizning fanlarga bulgan munosobati qanday.
4. Uning fanlarga bulgan qiziqishini baholay olasizmi.
5. Ijtimoiy munosobatlar(oila, jamoada hamda keng jamoatchilik urtasida
tashkil etiladigan munosabatlar) jarayonidagi ishtiroki qanday.
6. Farzandingiz mansub bulgan mikro hamda muhitning ma`naviy-ahloqiy
iqlimi qanday. U kimlar bilan dumstlashgan ularning ma`naviy qiefasi sizning
talabalaringizga javob bera oladimi.
7. Katta farzaningizga nisbatan salbiy aloqa eki ta`sir kursatganliklarining
guvohi bulganmisiz.
8. Uning oilada tutgan urni qanday.
9. Uquv yurti eki oila urtasida vujudga kelgan shaxsiy ziddiyatlari bormi.
Dastlabki suhbat hamda ota-onalar tomonidan tuldirilgan surovnomalar
natijalarini tahlil etish ular bilan tashkil etiladigan tadbirlar yunalishi va mazmunini
belgilab beradi.
2. Maktabning uquv yili davomida ota- onalar bilan olib boradigan ishlari:
a) Guruh ota-onalar majlisi. Majlis uquv yili davomida besh marta utkazildi,
ya`ni oquv yili boshlanishi oldidan 1,11,111 va 1 Choraqlar yakunida.Majlislarda
uquv yurti ichki-tartib qoidalariga umumjamoa ijtimoiy me`yorlariga rioya etish
holati, yuzaga kelgan ziddiyatlar tahlil qilindi, navbatdagi davr uchun qilinadigan
ishlarni ijobiy hal etish chora-tadbirlari belgilanadi. Maktabda tarbiya va ta`lim
olayotgan, jamoa hayotida, shunungdek tarbiyaviy tadbirlar jarayonida faollik
kursataetgan, uqishda, mehnatda alohida urnak bulaetgan tarbiyalanuvchilarning ota-
onalariga minnadorchilik izhor etildi.
b) Umummkatab ota- onalar majlisi: ota-onalar umumiy yig`ilishida uquv yili
davomida oquvchilar, ota-onalar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning borishi
va yakuni muhokama qilindi. Ota-onalar maktab haeti va oquvchilarning intizomiy
xulq-atvori, ijtimoiy me`yorlarga amal qilishlari, oquvchilarni ma`naviy jihatdan
tarbiyalash borisida erishilaetgan natijalar bilan tanishtirildi.
V) ijtimoiy-ma`navimiy mazmunidagi suxbat va ma`ruzalar. Bunday ma`ruza
va suxbatlar ota-onalarda ijtimoiy shuningdek ta`lim-tarbiya oid bilimlarni egalash
farzand tarbiyasi ishiga jiddiy e`tibor berish bu boroda ta`lim muassasi bilan ularga
bolalalrning mustahkam hamkorlik urnatish va hamkorlik.
Do'stlaringiz bilan baham: |