A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin


- §.  5- laboratoriya mashg‘uloti



Download 5,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet117/244
Sana14.01.2022
Hajmi5,84 Mb.
#363449
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   244
Bog'liq
biologiya. 9-sinf (2014, a.zikiryayev, a.to'xtayev)

34- §.  5- laboratoriya mashg‘uloti
O‘simlik bargida organik moddalarning hosil bo‘lishi


35- §.  Mitoz
VIII  bob
 
 
Hujayra sikli
IV
BO‘LIM
ORGANIZMLARNING  KO‘PAYISHI VA  
INDIVIDUAL  RIVOJLANISHI
Hujayra sikli
Organizmlarning individual 
rivojlanishi — ontogenez
Organizmlarning ko‘payishi
Ko‘payish yoki o‘zini-o‘zi qayta tiklash organik (tirik) tabiatning o‘ziga 
xos  xususiyatlaridan  biri.  Ko‘payish  —  bakteriyalardan  tortib,  sut  emi-
zuvchilargacha  bo‘lgan  barcha  tirik  organizmlar  uchun  xosdir.  Har  bir 
o‘simlik va hayvon, bakteriya va zamburug‘ turining yashashi, ota-ona va 
avlodlar  o‘rtasidagi  izchillik  faqat  ko‘payish  tufayli  saqlanib  turadi.  Tirik 
organizmlarning o‘zini-o‘zi paydo qilish va boshqa xususiyatlari rivojlanish 
bilan uzviy bog‘liqdir. Rivoj lanish barcha tiriklik: eng kichik bir hujayrali 
organizmlar uchun ham, ko‘p hujayrali o‘simlik va hayvonlar uchun ham 
tabiiy jarayon hisoblanadi.
Ko‘p hujayrali organizm hujayralar yig‘indisidan tashkil topgan bo‘lib, 
har  bir  hujayra  aniq  tuzilishga  va  funksiyaga  ega.  Hujayraning  yashash 
muddati  tuzilishi  va  funksiyasiga  bog‘liq  holda  turlicha  bo‘ladi.  Misol 
uchun  nerv  va  muskul  hujayralari  embrional  rivojlanish  davri  tugagandan 
keyin bo‘linmaydi va organizmning butun umri davomida o‘z funksiyasini 
bajaradi. Boshqa hujayralar — suyak iligi, epidermis, ichak epiteliysi butun 
umri davomida bo‘linib ko‘payib turadi. Shunday qilib, hujayraning hayot 
sikli  bo‘linishdan hosil bo‘lgan yangi hujayraning nobud bo‘lishigacha yoki 
keyingi  bo‘linishigacha  bo‘lgan  davrni  o‘z  ichiga  oladi.  Bu  vaqtda  hujay-
ra  o‘sadi,  ko‘p  hujayrali  orga-nizmning  to‘qima  va  organlarida  o‘ziga  xos 
funksiyani bajaradi.
Mitoz sikli 
deb hujayraning bo‘linishga tayyorgarlik davri hamda mitoz 
bosqichlarini davom etishiga aytiladi (78- betdagi 35- rasm).
Bir  mitozdan  ikkinchi  mitozgacha  bo‘lgan  tayyorlanish  davri 
interfaza
 
deyiladi. Interfaza o‘z navbatida uch davrga bo‘linadi:


1. DNK sinteziga tayyorgarlik bosqichi G
1
 bilan belgilanadi. Bu davrda 
oqsil  va  RNKlar    juda  tezlik  bilan  sintezlanadi.  DNK  sintezida  ishtirok 
etadigan fermentlarning faolligi ortadi, hujayra jadal o‘sadi. 2. Sintez davri 
S  harfi  bilan  belgilanadi.  Bu  davrda  DNK  molekulasi  ikki  hissa  ortadi. 
DNKning  ikki  hissa  ortishi  natijasida  har  bir  xromosomada  ikki  barobar 
ko‘p DNK hosil bo‘ladi (36- rasm). 3. Sintezdan keyingi davr G
2
 harfi bilan 
belgilanadi. Bu davr hujayraning mitozga tayyorgarligini yakunlaydi. 
Interfaza  tugaganidan  keyin  mitoz  boshlanadi.  Mitoz  to‘rt  bosqich  — 
profaza, metafaza, anafaza, telofazadan iboratdir (37 va 38- rasmlar).
profaza — yadro kattalashadi, yadro shirasining yopishqoqligi kamayadi, 
xromosomalar spiralga o‘ralib, kalta va yo‘g‘on holatga keladi.  Xromosom-
alar mikroskopda aniq ko‘rinadi. Yadrochalar yo‘qoladi. Ikkita sentriola hu-
jayra qutb-lari tomon tarqala boshlaydi. Bo‘linish urchug‘i  xromosomalar-
ning  qutblarga tomon tarqalishini ta’minlaydi.  Profazaning oxirida yadro 
qobig‘i parchalanadi.
  
Yadro qobig‘i parchalangandan so‘ng xromosomalar 
sitoplazmada erkin holda betartib joylashadi.
Hujayraning 
bo‘linishi

Download 5,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   244




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish