A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

66
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
Hujayralarning  hayot  faoliyati  bir  me’yorda  kechishini  ta’minlash 
uchun ularda to‘xtovsiz  ravishda biosintez yoki biologik sintez jarayonlari 
amalga oshiriladi.
Tirik organizmlar tarkibidagi turli-tuman kimyoviy moddalar xilma-xil 
reaksiyalar  natijasida  doimiy  ravishda  o‘zgarib  turadi.  Bu  jarayon 
modda-
lar almashinuvi
  yoki 
metabolizm
  deb  ataladi.  Moddalar  almashinuvi  tirik 
organizmning yashashi, o‘sishi, hayot faoliyati, ko‘payishi va tashqi muhit 
bilan  doimo  aloqada  bo‘lishini  ta’minlaydi.  Bu  esa  tirik  organizmlarning 
o‘zini-o‘zi yangilashiga, o‘ziga o‘xshash nasl qoldirishiga olib keladi, ular-
ning yashashi uchun zarur shart hisoblanadi.
Moddalar  almashinuvi  jarayonida  tirik  organizm  tashqi  muhitdan 
turli-tuman  moddalarni  qabul  qiladi.  Hayotiy  hodisalar  asosan  modda-
lar  almashinuvi  tufayli  namoyon  bo‘ladi.  Tirik  organizmlar  tomonidan 
o‘zlash tirilishi  ya’ni  ozuqaning  hazm  bo‘lishi  moddalar  almashinuvi-
ning  dastlabki  bosqichi,  hayot  faoliyati  natijasida  hosil  bo‘lgan  keraksiz 
mahsulotlarning  tashqariga  chiqarilishi  esa  oxirgi  bosqich  hisoblanadi. 
Hujayralarda sodir bo‘ladigan jarayonlar 
oraliq bosqich
 deb ataladi.
Moddalar  almashinuvi  bir-biriga  qarama  qarshi,  lekin  o‘zaro  bog‘lan-
gan  ikki  jarayonni  o‘z  ichiga  oladi.  Bular  assimilatsiya  yoki