A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

M
İlmî Hayatta
Durgunluk ve
Taklid
edenî ve İçtimaî hayat, yine İktisadî hayat gibi, tedricî bir tereddi devri safhalarını geçirdi. Fakat bu da hemen husule gelmedi. Bilâkis ilk Özbekler Temürlüler zamanında: Sejnerkand ve Herat ta inkişaf eden sanatı yaşattırmışlardır. Bunlardan bilhassa Ubeyid Ha­nın Bukharada hükümet süren âlim oğlu Abdülâziz Han, ilim ve sanata himayekârlık göstermekle temayüz etmiştir. Bukharada bugün yaşıyan «Medrese-i Abdülâziz Han», ozamamn sanat akademisi haline getiril­mişti. Mümtaz hattatlardan olan Abdülâziz Han burada Alişir’in yetiş­tirdiği Mîr Ali Hüseynî Meşhedi ve Mahmud Müzehhib ve Mırek Münşi gibi güzide hattat ve ressamları topîıyarak, zamanımızın sanat ve miı> yatürcülük tarihi miitahassısları tarafından «Bukhara Mektebi» tesmiye edilen¹⁸³) sanat mektebini vücude getirdi ¹⁸⁴). Zaten Özbekler daha 15. inci asırda Altın Orda ve Astarkhan taraflarında bulundukları za­manda, zamanımızın sanat tarihçileri tarafından «Kıpçak sanatı» tes­miye olunan, bir sanat inkişaf etmiş bulunuyordu ^18r>). Bu sanatın mün- tesipleri bilhassa göçebe hayattan aldıkları levhaları bize miras bırak­mışlardır, bunlardan bazı güzel parçalar, Topkapı Sarayında N. 1 12.0 de bulunan «Yakub Mirza albümü» nde bulunmaktadır¹⁸⁰). Abdülâziz

Türkistanın İdarî Taksimatı 36
Müstemleke Olan Türkistanda Siyasî Hayat 256
«s-*»*»**- H« w» Wnj>.-» X„ ^T«~» **— 278
zzzzz zzzrîz*™ ””" «*• >- 326
ZZZZTZZt’Z 326
^{Abllay Hanm 105 yi1} W" •»« Uvah (yani «Veli») Han.n 326
^■=“«sss£2£ 326
Müstemleke Olan Türkistanda İçtimaî ve Fikrî Hayat ı 503
İsimler cetveli 634

[184) Bk. Binyon and W i 1 k i n s o n,, Persian miniature Pqiw- ling, London, 1933, s. 106-109.]
i8r>) Bk. P h. W. S c h u 1 z, Die persisch-islamische Miniaturmaîereit. ]I, p. XXX; Marteau et Vevre, Miniatures Persanes, t. I. p. LHl-LIV.. [180 Bk.lvan StcHoukine in Joum. Asiat. t. 226, 1935, s. 129-132#
Han devrinde bu eski Kıpçak mektebinde, Bukharaya getirilen Herat üstatları sayesinde yeni bir inkişaf devresi başladı ve dediğimiz «Bukha- ra Mektebi» eserleri vücude geldi. Mahmud Müzehhib tarafından Ni­zamînin «Khamse»sinin Paris millî kütüphanesinde (suppl. pers. N. 985) ki nüshasına yaptığı resimler, bilhassa Selçukî Sultan Sen çere ait bir hikâyeye yaptığı resim, tekmil İslâm sanatinin şaheserlerinden ad­dedilmektedir ¹⁸⁴). Bu Mahmud Müzehhib ‘gibi, yine Herattan Alişir Mektebinden gelen Yusuf Naqqâş’ta zamanının en büyük ressamların­dan olmuştur ^3K<)* Abdülâziz Hanın yaşattığı bu sanat mektebi 16. ncı asrın sonlarına doğru zerafet ve nefaset itibariyle tenezzüle yüz tuttu ise de, daha 1 7. nci asırda Astarkhanîler zamanında bilhassa Balkh ve Bukharada yaşadı. Abdülâziz ve Subhankulı Hanların Bukharadaki «Kütüphane-i Ma*mure»sinde, eski Temürlüler ve Şfbanlılar zamanında olduğu gibi, hattat ve nakkaşlar terbiye edildi. Mevlânâ Hacı Yadigâr Subhnakuh zamanındaki hattatların reisi, Mır Muhammed Emin Bukharî de mezkûr kitaphanesindeki nakkaşların reisi idi. Subhankulının Bukhara­da Uluğ Bek medresesi karşısında bina ettirdiği büyük medresenin çini kitabelerini ve resimlerini, bu Muhammed Emin Nakkaş vücuda ge­tirdi; bunun Şıban Oğulları ve Astarkhanîler zamanında yaşıyan nak­kaşlık ve musiki tarihine dair telifleri de vardır. Mimarlık hususunda da eski an’ane devam ettirildi.
Şıbanlı Abdülmümin Han eski Balkh’m en güzel ve en muhteşem binaları sıfatıyla zamanımıza kadar muhafaza olunan Khoca Ebunasır Pârsâ ve Khoca-i Akâşe (sahabelerden ‘Akâşe bn. Muhsin)nin türbe­lerini ve eski Bailkh «Erk»inin, bugün bile ihtişamını muhafaza eden, dervaze ve «taq»mı yaptırdı. Subhankulı Han ise bu «Tâq-i Ebunasır Pârsâ» nm karşısında gayet müzeyyen bir medrese bina ettirmişti; şim­di haraptır. Bu han aynı zamanda, Bukharadaki medresesinden, başka bu şehirde bir de güzel bir Darüşşifâ vücuda getirmişti. Yalnız hanlar değil, beğler de güzel gqzel eserler vücude getirmişlerdir. Bunlardan