A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Rus Müsternleke

yase »Mahiyeti minde, bilhassa Ingiîterede bazı endişeler doğur- ^ve Hedefi muştu. Fakat geçen asrın sonuna doğru bu fikir , değişti ve Rus yayılması, cihan medenî hayatı ba­
kamdan «şüphesiz müsbet bir hâdise» olarak telâkki edilir oldu. 1888
irinci meseleye gelince,' Rusların Ortaasya içerile- tlogru olan ilerlemeleri başlangıçta Garp- âle-
«
¹) Türiristanm lO.ncı asırdan önceki devirleri .tadhh-^ıimıhnfc -tlMr:..t«r»««m safhaları sıfatiyle bizim «Umumî Türk Tarihine Methal» kitabımız^ s. İ-74 ve

Türkistan medeniyeti» de «Türk Tarihîne Ait Tahrirler», İstanbul, 1928 (taşbas- ması), s. 23-35te bahis mevzuu olmuştur. Bu mevzua ait en toplu eser, Bar- thold’ün ^Ortaasya Türk Tarihine Ait Dersler» i ile «Türkistan bedenî Hayat.
Tarihi» dir (nısça).
^x j^tabın. bu kısmı, 1929 yılının sonbaharında Viyanadn yazılmıştı; ilk
tabı’da 127 sahife (s. 577-704) tutan bu kısmını biz, aynı yüda Budapeştede lton- ferans şeklinde okunmak için yazılan ve kısmen basılan (7.M V«1M1 pı_P Gegcn •aıartige Lage der Muhammedaner tiusslandş, Budapest, 1930), ti^tasar yklüü de gözönünde bulundurarak, hulâsa etmekle ihtifd ettik. Mufassalpeklini Okumak Lstiyenler ilk tab’ına müracaat edebilirler;
de Türkistanı gezen Kürzon (sonradan l_ord Kurzon), rus hâkimiyeti­nin. her türlü- yerli hanlık idaresiııe tercih edileceğini söyledi. ^jUrfe. vin büvük âlimi Ra-vvlinson tarafından idare olunan İngiliz Coğrafya Cemîveti baştâ olmaküzere, Avrupa İlmî muesseseİeri de. rus coğrafya, arkeoloji, j'eoloji;- fizik cemiyetleriyle, riıs metröloji istasyonlarının ve istatistik kpmitelerinin, Ortaasyaya ait tetkikatını heyecanla takip eder oldu.' 189) de
asyaya nizam yerleştirmesini, onu medenileştirmeyi bilen ve onu imar eden Rus milletine»karşı hayranlıklar izhar edildi. İngilterenm Schiffeld. Bermengam ve Marfchester fabrikaları, ancak Rusya'yoluyla Ortaasyaya İngiliz emtiası gidecek ve İngiliz kapitali olarak dönecek diye inandılar. İngilterede her şeye ve bütün efkârı pmumiyeye hâkim olan kjjse de. «Örtaâsyada Rus istilâsı,
lârın açılması ^~eme£tim%hırim:. ortaya Atarak, bu kususta rus ^Ortodoks kilisesiyle işbirliği yapmak için plânlar» tertip etti- Ortaasyada demiryolu inşaatı ile muvazi olarak rus köylüsünden külliyetli miktarda tehcir edil­mesi've" bu ülkenin Rusya ile Cin arasında taksim edilmiş olması,^me­deni Avrupa için «siyasî tehlike» teşkil ettiği ^na'*^ca”
. Rü^arıh bu yeni ülkede Amuderya
vi'l&rderyia 'hâ'idtaları¹ üzerinde geniş: İska sistemleri vücuda getirecek­leri ~ ve önu bir . cennete■' çevirecekleri önceden haber verildi. Bilhassa İsviçreli "HenH^İ«ST0*697 ÎÜ82T İ89Ö). İngiliz âlimlerinden F. Ş k i i n e ye:--E?' Ö e n i s o n R o Vs (1898) ve Ingilterenin parle- mento. âzasından H e n r y N o r m a n n ( 1903). Ruslar lehine bu yol­da çökmeddahlıkyaptırar.
B^gîfcr^İy^tîn-. Rusyadan’ b.eklediklierihin- çoğu tahakkuk etmediyse de, Rus • hâldmi^etınîn inüsbet tarafları,' dünyanın her tarafında inkârı kabfl; olmıyan aşikâr bir hakikat ölarak> telâkki olundu. Önce Rus ya^ y^rt.Vkı'«'«~n- \an^ktfvvetlfc- ‘düşmanı olarak birçok eserler neşreden macar_
V'a iiibe r y.'. ''bile,r^906 ■ dâ. neşrettiği bir eserinde; rus idaresinin müs^tTt^flanridâhjbâhsedİp, Türkistan Türklerini avunduracak j»öz- lîr yazdı. Ona -göre, ’Volga .Tatarları inkıraza mahkÛmdür, fakat ülke- îerînde^lŞsif olarak {oturap Türkistanlılar için böyle bir tehlike yoktur; çünkü’ ülke ' «ötterU/çeyrili olduğundan rus muhaciri çok igeleîHiyecek,

3. 
   ıvarşıl. F. Rat z e 1, Völkerkunde. U, 393: So lange der Nomadismus eine poUtiscne tiefahı-für Eüropa var. lag es im întejesse aüer sedentaren Madıte, örn elnzuschraken; heute teilt sich dıese Aufgabe haüptsöliHch, zwisdıen Chinâ und Russland.
   

onlar için iklim de müsait olmıyacakmış ⁴). Rus devrinin ülkeyi asri tek* nige, demiryoluna kavuşturması, şehir hayatını inkişaf ettirmesi, fikir yeniliklerine saik olması^ ve ülkeyi cihan ticaret sahasına bilfiil eriştir­miş olması gibi müsbet taraflarını biz de yukarıda (s. 262-76) anlattık.
~Burada göze çarpan değişiklik, nüfusun artmasıdır. 19.uncu asrm üçüncü rubunda 8 milyonu geçmiyen nüfus, 20.nci yüzyılın ilk ruhun­da 15, milyona çıkmıştır. Kozmopolit insanların bakışma göre, bir ülke­nin böyle bir inkişafı, medeniyet için büyük bir kazançtır. Kozmopolit­lere göre rus göçmenlerinin çoğalması sayesinde Türkistanda medeni­yetin inkişafı temin edilmiştir; ülkede hangi kavmin ve dilin yerine han­gisi geliyormuş, bu, onlar için hiç de mühim değildir. Fakat insanların saadeti, ırklardan herhangi birisine temessül etmek ve onun etrafında birleşerek kavmiyetçe yeknesak bir şekil almakla husule gelmez; hele bütün Ortaasya kavimleri ortadan silinip de bunların yerine ancak Rus ile Çinin hakim kalması için, milyonlarca yerli insanın asırlarca ıztırap çekmeleri lazım gelir ki, böyle bir devir, bu ülke tarihinin en karabahtlı safhalarını teşkil ederdi. Çünkü yerli kavimler, Rus ve Çinlinin kuvvet itibariyle faikıyeti, daha bir çok asırlar iglg^
müstakil yaşıyabilmek fikrinden, dî’vT'kültüîl'eri^den’'kolay kolay ' vaa> geçmeyeceklerdir.. Rus, Ortatürk iline, mesela Tdindistandaki İngiliz gi* M* üzerinde siyasî ve İktisadî faikiyetini muhafaza
müstemlekedeki serveti isüh3a^ ye_jnsanları istismar etmek fiİc- jiyle, sadece bir efendi millet olarak gdmenngrir; m£
^vg J^3Urac^^a nüfusça dâ ekseriyeti teşkil etmek .sıîre^le'^ldiğr j.Ş^ın İEggjİ köylüsünü, arabacısını, kunduracısını, sokak süpürücüsühü.
«). O, demkyoluamele ve memurluğunu, şoförlüğü, fabrika ameleliğini, askerliği kendi inhisarı altına almakla beraber. Ortatürkün içine, bağnna girmek ve kendisini onlara müsavi bir kardaş ve arkadaş gibi göstererek sevdirmek, onlarla birlikte duşup kalkmak, onlarla kan karıştırmak yolunu takip ediyor; .endi dil ve edebiyatını, musikisini ve mimarisini de yerlilerin zevkine uyduruyor. Iştejys hâkimiyetinin yerliler için en tehlikeli tarafı da, bu­dun a bırsaygde kendisinin tedricen imhâ ve yutoa siy^erin^'verii-