A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Bereselenya», Moskova 1927-1928, N. 1^7,
¹⁸⁸) Bk: N. B. Arkhipov,, SSSR po rayonam. Sredneaziatskiye Respub- liki, Moskova 1927, s. 79-80.
muğun ancak 3.68.000 tonu Rusyada istihsal edilip, kalanı dışarıdan ge­tirilmektedir. Buna göre pamuk almak için üç yılda Rusyanm dışarıya çıkarmak mecburiyetinde kaldığı paranın tutarı: 1 925yıhnda 1 33.000.000 ruble; 1926 yılında 117.000.000 ruble; 1927 yılında 1 31,000.000 rtıb- le; hepsi 381.000.000 ruble.
Şimdi, bu paranın da Rusyada kalmasını temin etmek istiyorlar. 1909 yılında sulanan 460.000 desatine olduğu halde, bolşevik çağında «Rus Orta Asyası»nda 1925 yılında ancak 1.831 desatineden ibaret bu­lunmaktadır. Bunu büyütmek için alman hiçbir ciddî tedbirleri yoktur. Böyle olduğu halde bolşevikler, «beş yıllık pilân»ları mucibince Tür- kistanda pamuk sahasını 1930 da 275.000 hektara, 1932 de 330.000 hektara, 1936 da 942.000 hektara çıkarmak istiyorlar. Demek ki 1936 yılına kadar hububat ekimi, sulanan bölgelerin hepsinden çıkarılacaktır. Bunun için Rusya, Türkistana hububatı İç Rusyadan getirecek ve diğer taraftan «baharı» (kuru) ziraatin çoğaltılmasına çalışacaktı. Halbuki Rus­ya, hiçbir zaman Türkistana gerektiği kadar hububat vermemiştir. 1928 yılında 688.000 ton hububat istenmiş, fakat ancak 550.000 ton verile­bilmiştir. Baharı ziraat ise, Türkistanda en tehlikeli bir ziraattır. Ahalinin mukadderatı buna bağlanamaz.
Yukarda söylediğimiz üzere Rusya, şimdi bütün Türkistanda top­rağı ve suyu Rusya Devleti idaresine almış bulunuyor.. Bu durumdan faydalanarak ahaliyi iki maksat için sıkıştırıyor: Biri hububat ekimini ta­mamen kaldırmak, öteki de köylüleri «kolkhoz»laştırmaktır. Bu iki si­yasete mukavemet gösterenler «bay» (zengin, burjuva) sayılıp, her tür­lü işkencelere maruz kalmakta; hapis, sürgün, idam ve yağma edilmek­tedir. Eski belâların üstüne «toprak ıslahatı» siyasetinden zarar gören köylüler, şimdi pamuk ekmemek ve yahut «kolkhoz»a girmemek baha­nesiyle toprağından mahrum ediliyor. Ellerinden çift hayvanları alman köylülere, traktörler gösteriliyor. Umumî vali Zelenski nin bu yıl ²⁹³) «Pravda» gazetesinde yazdığına göre, şimdi Cenubî Türkistana 4000 kadar traktör getirilmiştir. Bundan da ancak pamuk ekenler ve «kolkhoz» lara girenler istifade edebiliyorlar. Ziraat için zarurî olan at ve öküz or­tadan kaldırılıp işin traktöre kalması, Türkistanm yerli zürramın mu­kadderatını Moskof malı olan traktör, yine onun tarafından temin edi­len benzin, yine Ruslardan olan traktör tamir ustalarına, rus makiniste bağlamak demektir. 1930 yılında 300.000 iğelik kokozlaştırılıp, pa­muk mahsulâtının % 30 kadarı bunların mesaisiyle istihsal edilecektir. Bolşevikler bu siyasetlerini tatbik için köylüleri sun’î kandırma ve pro-

vokasyonla birbirine saldırtıyor, yağma ettiriyor ve buna da «sınıf mü­câdelesi» adı ve^orlar. Bütün bunlar, sömürge ahalisini tamamen esir edip, hiç kımıldıyamıyacak, ekmek ve suyunu da ancak Moskovanuı müsaadesiyle istihsal edebilecek bir hale koymak demek olduğundan, 7 ürkistanda isyan hârekelterini doğurmak ve büyütmekte âmil olmuş­tur. Komünist erkânından olup vaktiyle Cenubî Tüıkistanda bolsevik- lerin umumi vâliliği mevkiinde bulunan Corc Safarov, basmacı hare­ketlerini "doğuran sebepleri şöyle anlatıyor:
«Khokand Muhtariyetini dağıtmak, sınaî ve ticarî hususta en yük­sek mevkii işgal eden ve burjuvalaşmış^zenginleşmiş olan Fergane vilâ­yetinde esersiz geçemedi. 1918 yılının açlığı bu vilâyet ahalisinden %30 unu öldürdü. * Buna rağmen Fergane pamukçuluk hayatında başlıyan buh­ran, bı? vilâyette ;^ek kalabalık bir işsizler ordusu yarattı. 1918 sayımına göre Fergane Vilâyetinde 400.000 kadar işsiz çârikâr vardı («çârikâr». toprağı olmayıp başkalarına, bilhassa pamukçulara, muayyen bir pay al­mak şartıyla çalışanlara denilir). Bunlar, 1918den önce hep işle meş­guldü. Bundan başka daha bu vilâyette pamuk ekiminin geliştiği sıralarda, pamuk sermayedarları eline geçmiş 300.000 kadar topraksız dihkan - köylü ve 50.000 kadar fabrika işçisi vardı... İşte bu' kadar kalabalık işsizler ordusunu, zenginler ve milliyetçiler, millî muhtariyet şiarını kul­lanarak, kendi lehlerine âlet edindiler— İşte basmacılık, bir yandan Khokand Muhtariyetinin dağıtılması ve sömürge siyasetinde takip edilen münasebets.zlikler neticesinde alevlenen millî istiklâl mücadelesi sıfa­tıyla, diğer yandan da Ferganedeki Özbek burjuvasını eski refah ve saa­detlerinden, yoksullarla işçileri, merdikâr ve çârikârları gündelik ek­meğinden mahrum eden İktisadî buhranlar esasında büyümüş bir hare­kettir» ^M'°). Hakikaten 1913 yılında 2.300.000 sayılan Fergane ahalisi, bolşevik çağında, 1921 yılında 1.500.000 kişiye indi. Bununda 750.000i işsiz ve topraksız amele ve çârikârdı. İktisadî hayat böyle olduktan son­ra, bolşevik çağında müslüman Türklerin siyasî ve İçtimaî hayatının na­sıl olacağı bundan anlaşılabilir. Bolşeviklerin dinî ve millî sahalardaki görülmemiş kıyıcılıkları da, ateş üzerine yağ dökmek demek oldu.