A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

1, (İ
carlardan Seyid Nasır Mîr Çelil*den başkaları pek kımıldamadılar. Kho­kand hükümetinin üçüncü büyük za’fı da, tekarrür etmiş bir fikri ve pro­gramı bulunmaması olmuştur. Rus okullarında tahsil gören münevver­lerin Jbjb^ bu hükümete .millî muhtariyet gayesinden daha çok, bol-
şevikliğe razı olmamak ve Kerenski Hükümetine sadakat göstermek esa­sında iştirak etmişlerdi. Çokayoğlu Mustafa, neşrettiği hatıratında hükû met âzalığına seçildiği gün bile, ■ muhtariyet ilânı fikrine taraftar olma­dığını; Kerenski hükümetinin düşmesinden sonra da, bu hükümetin mü­messili sıfatıyla çalıştığını, fakat hiçbir kimseye dert anlatamadığını söy­lemektedir ^1T-).Halbuki rus okulunda tahsil etmiyen Khokandîı Kemal Kadı, Âbidcaıı ve Mîr Âdil hiçbir rusun araya sokulmaması, Rusların ülkeden kovulması ve hanlık ilânı fikrini ileri sürüyorlardı. 3 ] sonkâ* nunda bolşevikler artık şehri topa tutmağa başladılar. 5 şubatta Rusla­rın durumu çok nazik bir safhaya girmişti. Derken, Perfilyev kumanda­sında Taşkentten yeni bolşevik kuvvetleri gelip yetişti. Milis başkanı Çanişov, bolşeviklere teslim oldu ve idam edildi. Hükümet âzaları da- gılıp, her tarafa kaçtılar. Birkaçı tevkif edildi. Yiğitçe karşılık gösteren yalnız basmacı İrgeş oldu, Bolşevikler 6/7 şubat gecesinde¹⁷³), şehri ta­mamen yağma edip, bir bölümünü de gazyagı döküp ateş vererek yak­tılar. Burada bilhassa Ermeni'ler, bolşeviklere yardım ettiler. Bununla oeraber hükümet azalarından bazıları, milli ordu ve milise dayanarak, Ruslara karşı mücadeleyi devam ettirmek istediler ve münevverler ken­dilerine yardım etmiş olsaydılar, belki muvaffak da olacaklardı. Nafia vekili Mîr Âdil' Mîrahmedoğlu, Abdülkadir Kuşbegiyev ve Dedebayov, Yeni Mergılân (Skoblev) şehrinde hâkimiyeti bilfiil ele almışlar ve bu radaki rus belediyesiyle anlaşarak, oradaki Rusları silâh terketmege kan­dırmışlardı. Bunlar 20 şubatta (eski hesapla 7 şubat) bu belediye ida­resiyle, bu mealde bir andlaşma yaparak türkçe ve rusça olmak üzere ²⁸⁸