A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Radioaktiv elementlar.
Radioaktiv elementlar og‘ir, ularning 
yadrolari esa barqaror bo‘lganidan bu elementlaming uzluksiz 
emirilishini va buning natijasida a, p, у - nurlar chiqarib, boshqa 
elementlarga aylanadi.
Radioaktiv elementlaming emirilishidan chiqadigan a, p, у -
nurlar moddalarni fosforossensiyalantiradi, havoni ionlashtiradi, 
organizmga ta’sir etadi. Bu elementlami o‘rganishda ularning ana 
shu xossalaridan foydalaniladi. Masalan, radioaktiv elementlar 
nuridan fosforossensiyalanadigan kristall (ZnS) bilan ekran usti 
qoplanib, qorong'uda o‘ngga radioaktiv modda yaqin keltirilsa, 
ekran sh’ulalanadi. Bu shu’lalanish mayda, kichik chaqishlardan 
iborat bo‘ladi.
Radioaktiv elementlaming fotoplastinkaga ta’siri, havoni 
ionlashtirish kabi xossalaridan ham ulami tekshirishda ko‘p 
foydalaniladi.
18-bob. RADIOAKTIVLГК. IZOTOPLAR
205

---

Turli moddalarni ionlanish xususiyati a - zarrachada eng ko‘p 
va у - nurda eng oz bo‘ladi. Ammo turli moddalardan o‘tish 
qobiliyati 
у -
nurlarda eng kuchlidir. P - nurlarning moddalar orqali 
o‘tish qobiliyati 
у
- nurlanishidan kuchsiz, a - nurlarining o'tish 
qobiliyati esa p - nurlanishidan ham kamdir. Masalan, 
у
- nurlar 30 
sm qalinlikdagi temirdan o‘taoladi. p - nurlar 5 mm qalinlikdagi 
alyuminiy piastinkadan o‘ta olmaydi, 
a 
- zarrachalar esa 0,1 mm 
alyuminiy orqali ham o ‘ta olmaydi. Ammo moddalarni ionlash 
qobiliyati 
a 
- zarrachalarda eng kuchli P - zarrachalarda xiyla 
kuchsiz 
у -
zarrachalarda esa juda ham kuchsizdir.
1 — radiy bir sekundda 37 milliard 
a 
— zarracha chiqaradi 
(radiy atomlarining tahminan 72 milliarddan biri emiriladi). 
Moddalaming radioaktivligi solishtirib ko‘rish va hisoblash uchun 
birlik sifatida bir sekundda 17 milliard emirilish qabul qilingan,bu 
birlik bir kyuri deb ataladi va “s” harfi bilan belgilanadi. Rezerford 
(rd) deb ataladigan birlik ham bor, bu birlik sekundiga 1000000 
emirilishdir. 1 kyuri 37000 rezerfordga teng. Demak, kyuri (s) va 
rezerford (rd) radioaktiv elementlaming aktivlik birliklardir.
Radioaktiv emirilish energiyasi elektron-volt (ev) bilan 
o ‘lchanadi. 
Odatda, 
megaelektron-volt 
ishlatiladi. 
1 
mega 
ev= 1000000 ev.