A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

13.2. Geokimyoviy indikatorlar
Geokimyoviy indikatorlarga elementlar (ulaming birikmalari) 
turli 
xil 
geokimyoviy 
muhitlarda 
tarqalish 
xususiyatining 
o ‘zgarishiga bog‘liq holda tegishli hisoblanib, foydali qazilma 
konlarini qidirishda muhim omil hisoblanadi. Foydali qazilmalar 
tarkib topgan elementlar 
bevosita
indikator deyiladi. Foydali 
komponentlarga yo‘ldosh holda uchrovchi elementlar esa 
bilvosita
geokimyoviy indikatorlar deyiladi. Ular keng tarqalgan jins hosil 
qiluvchi (litofil) elementlar ham bo‘lishi mumkin. Masalan 
kremniyning tarqalish oreoli foydali qazilma tanasi o ‘lchamidan o ‘n 
ba’zi hollarda yuz martagacha oshishi kuzatiladi.
Foydali qazilmalami qidirish jarayonida litofil elementlardan 
bilvosita indikator sifatida foydalanishda mazkur elementlarga va 
uning minerallariga qaratiladi. Bunday holatda o‘zaro bog‘liq 
maxsus geokimyoviy va mineralogik qidirish usullari o ‘tkaziladi.
Geokimyoviy anomaliyalar
Ona tog‘ jinslari yoki 
cho‘kindi bo‘shoq jinslardagi 
elementlaming o ‘rtacha miqdori 
fon
mikdor deb yuritiladi. 
Elementlar konsentratsiyasining fon mikdordan keskin farq qilishi 
anomaliya
deb hisoblanadi. Geokimyoviy oreollar asosan foydali 
qazilma konlari va ulaming oreollarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. 
Kimyoviy elementlaming anomal (yuqori mikdordaligi) mikdorli
154

---

maydonlari kidirish belgisi hisoblanadi. Masalan: radioaktiv 
anomallik uran yoki toriy elementlaming mavjudligidan darak 
beradi. Lekin, bu anomaliyalar har xil jarayonlar sababli 
elementlaming yer po £stida geoximik migratsiyasi natijasida 
vujudga kelganligi uchun qazilma boylik konlari bilan uzviy 
bog‘langan boMishi shart emas. Shunga asosan, geoximik va 
geofizik anomaliyalaming ko'pchiligi kon hosil bulish belgisi emas 
mezonigina bo‘lib qoladi. Y a’ni anomaliya mavjud joylaming 
hammasida ham kon topilishi shart emas ekan. 
;