A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Geokimyoviy oreollar
Foydali kazilmalaming mineral va geokimyoviy oreollari 
uning hosil bulishi davrida yoki yemirilishi va maydalanishi
146

---

natijasida yirik boMaklar, mayda zarrachalar yoki alohida kimyoviy 
elementlamint konsentrlashgan eritmalari shaklida hosil buladi. 
Bunday oreollar ikkita genetik guruhlarga bulinadi: birlamchi 
(gipogen) va ikkilamchi (giperogen).
Birlamchi geokimyoviy oreollar
M a’lum 
bir 
guruh 
elementlar 
konsentratsiyasining 
geokimyoviy 
barerlarda 
oshishi 
orqali 
foydali 
qazilmalar 
tanalarining shakllanishi jarayonida m a’lum elementlar (ularning 
birikmalari) birinchi o ‘zgargan geokimyoviy sharoitning o ‘zida 
migratsiyasini 
to ‘xtatsa, qolgan bir nechta elementlar turli 
geokimyoviy sharoitda ham m a’danli tana tomondan migratsiya 
yo‘nalishi bo‘yicha haraktatini davom ettiradi. M a’lum elementlar 
konsentratsiyasining bir muncha yuqori qiymatlari kuzatilgan 
uchastkalar turli xil m a’dan tanalarini namoyon qilishi mumkin. 
M a’dan 
tanasi 
atrofida elementlar va ularning birikmalari 
konsentratsiyasining oshishi (ammo sanoat ahamiyati darajada 
emas) birlamchi geokimyoviy oreollarni hosil qiladi.
Birlamchi oreollar foydali kazilmalar bilan bir vaqtda hosil 
bo‘ladi, ulami singenetik tarkalish oreollari deb ham atashadi. 
Gipogen oreollar m a’danli eritmalaming diffuzion va infiltratsiya 
xarakatlari natijasida uning yonginasida hosil boMadi va bu 
oreollarning konsentratsiyasi ruda tanasiga yaqinlashgan sari 
quyuqlasha boradi. Bu tarqalish oreolining kattaliga bir necha yuz 
metrgacha boradi va chuqurlikda yotgan qazilma boyliklarni 
qidirishda ahamiyati katta buladi.
147

---

14.-jadval
M a’danli konlami zaxiralari b o ^ ic h a guruhlash, (t.da)_______
Kon,
Sanoat conlari
Foydali qazilmalar
alohida
sanoat
ahamiyatiga
ega
bo'lmagan
kichik
o'rta
yirik
unikal
Qora metallar
Temir ma’dan lari
n-106
n-107
n-108 n-109 n-1010
Marganets ma’danlari
n-104
n-105
n-106 n-107 n-108
Ti ning tub jinslar- 
dagi konlari (metallda)
n-104
n-105
n-106 n-107 n-108
Ti ning sochma konlari
n-104
n-104
n-105 n-106 n-107
Cr (xromitda)
n-104
n-105
n-105 n-107 n-108