A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Cho‘yan ishlab chiqarishda ishlatiladigan temir rudalari
7.2-jadval
Rudaning
Mineralning
Kimyoviy
Temiminjу miqdori
nomi
nomi
birikmasi
oksidlarda
rudalarda
Qizil temir
tosh
Magnetit
Fe
3
P
4
72,2
40-65
Qo‘ng‘ir te­
Gematit
Fe
2
P
3
70,0
50-60
mir tosh
Limonit
2Fe
2
P
3
60,0
30-50
Shpatli te­
mir tosh
Siderit
FeCP
3
48,0
30-40
Domna  pechida  yonayotgan  yoqilgi  o ‘zidan  zarur  issiqlikni 
ajratadi.  Shu  bilan  birga  temir  oksidlaridan  temimi  qaytaradi. 
Y oqilgilar  organik  moddalar  boiib ,  tarkibida  uglerod,  vodorod,
115

---

uglevodlar,  oltingugurt  birikmalari,  kislorod,  azot  hamda  kulga 
aylanuvchi  SiP2, A1
2
P3, CaP va boshqa moddalar bo‘ladi.
Uglerod,  vodorod  va  uglevodlar  yoqilg‘ining  asosiy  yonuvchi 
komponentlari,  oltingugurt,  azot  hamda  kulga  aylanuvchi  moddalar 
esa yonmaydigan komponentlari hisoblanadi.
Cho‘yan  olishda  yoqilg‘i  tarkibidagi  S,  P  ning  ozroq  qismi 
metallga  o‘tib,  uning  xossalariga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Domna 
pechida  sodir  bo‘ladigan jarayonning jadal  borishi  va  sifatli  cho‘yan 
ishlab  chiqarishda  yoqilg‘ining  ahamiyati  juda  katta.  Shu  sababdan 
ham  yoqilg‘ining  issiqlik  ajratish  xossasi  yuqori  bo‘lishi,  tarkibida 
oltingugurt  va  fosfor  deyarli  bo‘lmasligi,  yonganda  oz  miqdorda  kul 
hosil 
qilishi 
hamda 
g‘ovakroq 
bo‘lishi 
lozim. 
7.3-jadvalda 
metallurgiya sanoatida ishlatiladigan yoqilg‘ilaming turlari keltirilgan.
Ruda  suyuqlantirishda  a w a l  boyitilsada,  unda  birmuncha 
bekorchi jinslar  (SiP2,  A1
2
P3,  CaP,  MgP  va  b.)  qoladi.  Metall  ishlab 
chiqarish jarayonida  ruda  tarkibida  qolgan  bekorchi jinslam i  shlakka 
o‘tkazish  uchun  pechga  flyus  kiritiladi.  Amalda  foydalaniladigan 
temir  rudalari  tarkibida  ko‘proq  SiP2  bo‘lgani  uchun  flyus  sifatida 
domna  pechlarida  ohaktosh  (CaCP3)  va  kamroq  ohaktoshli  dolomit 
(mCaCP3, nMgP3) dan foydalaniladi.
Ruda  va  yoqilg‘i  tarkibidagi  begona  jinslam i  hamda  yoqilg‘i 
kulini  flyus  o ‘ziga  biriktirib,  shlakka  o ‘tkazadi  va  bu  bilan 
jarayonning  bir  me'yorda  borishini  hamda  kutilgan  tarkibli  cho‘yan 
olishni  ta’minlaydi.  Agar jarayon  mobaynida  shlakni  suyultirish zamr 
bo‘lsa,  buning  uchun  pechga  ma’lum  miqdorda  kalsiy  ftorit  (CaFz) 
kiritiladi.  Flyusni  tejash  maqsadida  flyus  sifatida  asosli  shlaklardan 
foydalanish ham mumkin.