А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

2. Давр харажатлари (операцион харажатлар): 
а) маҳсулот сотиш харажатлари; 
б) маъмурий ёки бошқарув харажатлари; 
в) бошқа операцион харажатлар ва зарарлар; 
3. Молиявий фаолият бўйича харажатлар:
 
а) фоизларни тўлаш бўйича харажатлар; 
б) хорижий валюта билан операциялар бўйича курслардаги салбий фарқлар; 
в) қимматбаҳо қоғозларга қўйилган маблағларни қайта баҳолаш натижасидаги зарарлар; 
г) молиявий фаолият бўйича бошқа харажатлар; 
4.Фавқулодда харажатлар
даромад (фойда)дан олинадиган солиқ тўлагунга қадар фойда 
ва зарарларни ҳисоблаб чиқишда ҳисобга олинади. 
Маҳсулот (иш ва хизмат)лар ишлаб чиқариш таннархига бевосита маҳсулот (иш ва 
хизмат)ларни ишлаб чиқариш билан боҒлиқ бўлган, ишлаб чиқариш технологияси ва уни 
ташкил этиш билан шартланган харажатлар киритилади. Юқоридаги харажатлар иқтисодий 
мазмунга кўра қуйидаги элементлар билан гуруҳларга ажратилади: 
-
ишлаб чиқариш моддий харажатлар (қайтариладиган чиқитлар қиймати чиқариб 
ташланган ҳолда); 
-
ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари; 
-
ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғуртага ажратмалар; 
-
асосий фондлар ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган номоддий активлар 
амортизацияси; 
ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган бошқа харажатлар 
Ишлаб чиқарилган маҳсулотлар бўйича таннархга қўшиладиган харажатларни 
умумлаштириш ва уларни тақсимлаш. 
 
Хўжалик субъектларининг ишлаб чиқариш жараёнида содир бўладиган ҳар бир 
муомаланинг бухгалтерия ҳисобини юритишда қуйидаги счётлар гуруҳидан фойдаланилади:
o
2010-«Асосий ишлаб чиқариш»; 
o
2310-«Ёрдамчи ишлаб чиқариш»; 
o
2510-«Умумишлаб чиқариш»; 
o
2610-«Ишлаб чиқаришдаги брак»;
o
3110-«Олдиндан тўланган ижара ҳақи»;
o
3120-«Олдиндан тўланган хизмат ҳақи»;
o
3190-«Бошқа бўнак харажатлари»;
o
8910-«Келгуси харажатлар ва тўловлар резерви». 
Ишлаб чиқариш харажатларини элементлари ва калькуляция моддалари бўйича ҳисоб 
юритишни таъминлаш мақсадида асосий ишлаб чиқаришнинг барча харажатлари 2010-
«Асосий ишлаб чиқариш» счётида тайёрланаётган маҳсулот турлари бўйича гуруҳланади.

---

127 
2010-«Асосий ишлаб чиқариш» счётидан харажатларни ҳисобга олишда қуйидаги 
корхона ва ташкилотлар фойдаланади: 

маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича саноат ва қишлоқ хўжалиги корхоналари; 

қурилиш-монтаж, геология-қидирув ишларини бажариш бўйича пудрат, геология ва 
лойиҳа қидирув ташкилотлари; 

хизматлар кўрсатиш бўйича транспорт ва алоқа корхоналари; 

илмий-тадқиқот ва конструкторлик ишларини бажариш бўйича илмий-тадқиқот 
корхоналари; 

автомобиль йўлларини асраш ва таъмирлаш бўйича йўл хўжаликлари. 
Ушбу счётнинг дебетида маҳсулотлар ишлаб чиқариш, ишлар бажариш ва хизматлар 
кўрсатиш билан бевосита боғлиқ бўлган тўғри харажатлар, шунингдек, ёрдамчи ишлаб 
чиқариш харажатлари, бракдан кўрилган йўқотишлар ва асосий ишлаб чиқаришни 
бошқариш ва хизмат кўрсатиш билан боғлиқ бўлган эгри харажатлар акс эттирилади. 
2010-«Асосий ишлаб чиқариш» счётининг кредитида ишлаб чиқарилган тайёр 
маҳсулот, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматларнинг ҳақиқий таннархи суммаси акс 
эттирилади.