ларн и нг йуналиши бузилади ва натижада ореинтацион таъсир п о
тенциал энергияси камаяди.
2. Кристалл кутбли ва кутбсиз молекулалардан
таш кил топган
булса, уларнинг молекулалари орасида
индукцион (поляризацион)
таъсир кучлари пайдо булади. Кугбли молекула уз атрофида
электр майдони \о си л к,илади. Бу майдон таъсирида кутбсиз мо
лекула кутбланади ва унда индукцияланган дипол моменти хрсил
булади. М олекулалар орасидаги таъсир энергияси
U n~ p \-a rr6
кутбли молекуланинг дипол моменти
Р\ га, кутбсиз молекуланинг
кутбланиш коэф ф ициенти а 2 га тугри
пропорционал ва масофа-
нинг олтинчи даражасига тескари пропорционал. Бу энергия
температура ортиш и билан узгармайди.
3. Учинчи турдаги Ван-дер-Ваалс кучларини
дисперсион кучлар
деб номланади. Бу кучлар кутбсиз молекулалар орасида пайдо
булиб, уларнинг келиб чикиш ин и тушунтириш узок, вак^лар
Кийинчилик тугдирган. Ушбу муаммо квант механикаси ёрдамида
тушунтирилди.
кутбсиз молекулаларнинг дипол моментлари
уртача нолга тенг булса \а м , вак^нинг жуда к,иск,а булакларида
молекуладаги электронлар булути симметрияси бузилиб турарди.
Натижада бу киска вактда молекула
маълум бир дипол моментга
эга булади. Бу дипол майдони куш ни молекулада индукцион д и
пол моменти \о си л килади, натижада узаро таъсир кучлари пайдо
булади. М олекулалар узаро таъсири потенциал энергияси ва кучи
куйидагича ёзилади:
{/д (г )~ а ,а 2г 6,
Гц(г) - г 7
( 1. 10)
Бу кучларни дисперсион кучлар деб ном ланиш ининг сабаби
моддадаги
ёругликнинг
дисперсияси
\а м
молекулаларнинг
юкорида келтирилган хоссаларига боглик^игидир.
М олекуляр богланиш ли кристалларда, тортиш иш кучларидан
таш кари, молекулалар орасида итариш иш кучлари \а м мавжуд.
Бу кучлар молекулалар бир бирига жуда якинлаш ганда пайдо
булади. Квант механикасидаги Паули к°нунидан
электронлар
Кобик/тари бир-бирига кириш иб кетиши мумкин эмаслиги келиб
ч и кади. Д емак, молекулаларнинг электронлар кобицлари бир-
бирига якинлаш иш и билан итариш иш кучлари пайдо булади.
Тажрибалар курсатишича, бундай таъсир энергияси масофанинг
ун иккинчи даражасига, таъсир кучи эса ун учинчи даражасига
тескари пропорционалдир.
20
(■''in O')
F(r)
( I .I D
Молекулалар
орасидаги
таъсир
jiiepi ИЯСШ1ИН1
улар орасидаги масофага
богланиш и мфодасини квант механика-
си лсосила келтириб чикариш жуда му-
раккаб. шунинг учун олатда уни турлн
такрпбип куриниш да танлаб олинади.
Куп \олларда Лсннард-Д ж онс ифодаси-
дан фой.чаланилади:
U{r)=-ar6+ b r12.
Энергиянинг минимум кийматиго /-„-масофа тугри келади. Ушбу
масофада молекулалар орасидаги таъсир кучи нолга тенг булади. Бу
масофа сон кийматини
U0) нинг/-буйича \осиласини нолга тенглаб
топиш мумкин. г0-масофа кристалдаги
молекулалар орасидаги муво-
занатий масофага тенгдир.
f d U f r p
I -чиJMa. Молекула, lapapo
таы:ир энергияси
I
■'(/)
(
1
.
12
)
дг
=
0
Ушбу ва шунга ухшаш бошка ифодаларнинг камчилик.паридан
бири — уларнинг молекулалар орасидаги ориентацион узаро таъсир-
га цуллаб булмаслигидир. Ориентацион Узаро таъсирни ифодапаш
учун куп \оллярла дииолларнинг бурилиш бурчагини \исобга олув-
чи купайтувчи киритилади. \о з и р г и пайтда молекулалар орасидаги
узаро таъсирлар квант кимёси усуллари билан \исобланм ок/1а.
Do'stlaringiz bilan baham: