А. Теш абоев, С. Зайнобидцинов, Ш. Эрматов


Энергия зоналари. Металлар. Ярим утгазгичлар



Download 8,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/199
Sana25.02.2022
Hajmi8,32 Mb.
#278807
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   199
Bog'liq
Qattiq jismlar fizikasi TESHABOYEV

5.7. Энергия зоналари. Металлар. Ярим утгазгичлар.
Диэлектнриклар
Биз ю к,ор и да квант ф изикаси заминида кристалл катти к
жисмларда 
электронларнинг 
энергия 
зоналари 
\осил 
булишлигини курдик. Энди энергия зоналарининг электрон­
лар билан тулдирилганлиги масалалари билан таниш амиз, 
чунки юкориги энергия зоналарининг (валент сат>у
1
аридан 
пайдо булган зоналарнинг) кай даражада тулдирилганлиги ёки 
тулдирилмаганлиги кристаллнинг электрик хоссалари буйича 
Кайси гурухга — металларга (яхши утгазгичларга) ярим 
утгазгичларга 
ёки 
диэлектрикларга 
мансуб 
булишлигини 
аник,лаб беради. Дар воке, катти к, жисм квант ф изикаси (1930 
йиллар бошида) яратилгандан кейингини мазкур модцалар- 
нинг куп хоссаларини ва улар орасидаги тафовутни пухта ил- 
мий асосда тушуниш мумкин булди.
Умуман, 
энергия 
зонаси 
электронлар 
билан 
тула 
тулдирилган, чала тулдирилган ёки бутунлай тулдирилмаган 
булиши мумкин.
Агар энергия зонасини электронлар тула тулдирган булса 
(богланган электронлар зонаси) бу холда ундаги электронлар 
электр токда катнаша олмайди. Сабаби шуки, бу зонанинг \а р
бир сат^ида бир хил кийматли тезликка эга булган икки элек­
трон 
царама-к,арши 
йуналишда 
х^аракат 
килади. 
Токда 
Катнаштириш учун бундай жуфтларни ажратиш уларни бир 
Кисмини юкорига буш сат^ларга (агар улар мавжуд булса) 
кутариш (энергиясини ошириш) ва энг мух,ими электронлар 
йуналишини электр майдонга мос равишда буриш, яъни улар­
нинг йУналган (тартибли) \аракатини вужудга келтириш ке­
рак. Аммо тула тулдирилган зонада буш сат^лар йук, электр 
майдон таъсир килганида \ам электронлар иккитадан уз 
сат^угарида карама-карш и х;аракат кил и ища давом этади. Ш у­
нинг учун улар токда катнаша олмайди.
115


Агар 
энергия 
зонаси 
чала 
тулдирилган 
булса, 
уни 
утказувчанлик зонаси дейилади. Бундай зона электронлари 
токда к,атнаша олади. Улар Утказувчанлик электронлари ёки 
эркин 
электронлар 
дейилади. 
Мазкур зонанинг 
юк;ори 
к,исм ид а буш сатх^пар бор, паст сатхдарида жуфт-жуфт жой- 
лаш ган электронлар электр майдон таъсирида тезлашиб 
юкориги буш 
caTjyiapra 
кутарилади, тезликлари йуналишлари 
электр майдонга мос бурилади. Натижада зонадаги электрон­
ларнинг йуналган хара кати, яъни электр утказувчанлик вужуд­
га келади (бунда занжир ё п и к булишлигини назарда тутилади).
Тулдирилган зона юкорисида пастки зонадан таки клан ган 
зона билан ажратилган буш зона булади. Агар кандайдир ташки 
таъсир (температура, кучли электр майдон, ёруглик таъсири) 
окибатида бу зонага тулдирилган зонадан электронлар утса бу 
икки зона хам чала тулдирилган булиб колади ва электр майдон 
Хосил килганда токка рз ,%иссаларини кушади.
И кки му\им \о л н и куриб чикайлик.
I. 
Чала тулдирилган валент зона хрли. Натрий N a крисгашш- 
ни олайлик. Натрий элементлар даврий жадващда 11—Уринда тура- 
ди, унинг атомида 11 та электрон бор. Уларнинг 10 таси, Паули 
Конунига асосан 2 тадан 5 та сащни тула эгаллаган, 11-электрон 
жойлашган валент сат\ чала (яримиси) тулдирилган. Натрий 1 ва- 
лентлик элемент. Тула тулдириган 5 та ички сатзугардан натрий 
кристаллида 
\оси л
булган 
энергия 
зоналари 
\а м
тула 
тулдирилган, аммо валент сатхдан пайдо булган зонанинг яр- 
ми тулдирилган булади (5.4- а чизма).
б4'
е

Download 8,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish