A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Oziqlanishning yashash muhitiga bog’liqligi. 
Dunyo aholisining qanday 
irqqa mansubligidan qat‘iy nazar oziqlanishni 3 guruhga bo‘lish mumkin.
1.
Ovchilik yordamida oziqlanish 
2.
Dehqonchilik yordamida oziqlanish 
3.
dehqonchilik ham chorvachilik yordamida oziqlanish 
Ovchilik, shu jumladan, baliq ovlovchilar ko‘proq oqsilli, dehqonchilik bilan 
shug‘ullanadiganlar ko‘proq uglevod kam miqdorda oqsilli ozuqa bilan, bir vaqtning 
o‘zida ham dehqonchilik, ham chorvachilik bilan band aholi aralash, ya‘ni ham 
oqsilli, ham uglevodli ozuqa bilan ovqatlanadilar. 
Birinchi guruh aholisi oqsilga bo‘lgan talabini yovvoyi va xonaki hayvon 
go‘shti va yog‘lari bilan qondiradi. Yovvoyi hayvonlarda yog‘ kam, uy hayvonlari 
go‘shtida yog‘ nisbatan ko‘proq bo‘ladi. Uglevodli ozuqa birinchi navbatda donli 
o‘simliklar: makkajo‘xori, bug‘doy, sholi mahsuloti, kraxmalga boy tugunakli va 
shakar beruvchi o‘simliklardan iborat. Ozuqaning boshqa turlari sabzavotlar, 
mevalarni ist‘emol qilish ozuqada oqsil ko‘p yoki ozligiga bog‘liq bo‘lmaydi. 
Ibtidoiy odamlar ozuqasi atrofdagi yovvoyi donli, mevali, rezavor mevali va 
yovvoyi hayvonlarni ovlashga bog‘liq bo‘lgan. Ko‘p hollarda bunday qabilalarda 
ocharchilik, ozuqani yetishmasligi kuzatiladi. Bu ibtidoiy dehqonchilik, chorvachilik 
bilan shug‘ullanuvchilarga ham tegishlidir.
Pishmagan go‘shtning 100 grami 200 - 300 k/k energiya beradi. Uning 
kaloriyasi ko‘pligi yoki ozligi go‘shtdagi yog‘ miqdoriga bog‘liq. Organizm normal 
faoliyati uchun bir kunda 800g go‘sht ist‘emol qilishi kerak. Shunga ko‘ra ovchilikda 
ovlangan hayvon go‘shti 2- 3 kunga yetarli bo‘ladi, xolos. Organizmni normal ozuqa 
orqali energiya bilan ta‘minlashda mevalardan foydalanish unchalik samarali 
hisoblanmaydi. Shunga ko‘ra ibtidoiy ovchilik va o‘simlik mevalarini yig‘ish orqali 
oziqlanish odam organizmini energiya bilan ta‘minlashda unchalik samara bermaydi 
va odamlar vaqti - vaqti bilan ocharchilikni boshlaridan kechiradilar. Cho‘ponlik 
qilish ham faslga qarab och qo‘lishga olib keladi. Bu, ayniqsa, eskimoslar va 

---

163 
gambiyaning (Afrika) 1,3 mln aholisida ko‘zga tashlanadi. Eskimoslar tyulenlar 
bahorda morj bilan oziqlanadilar. Eskimoslar shunga qaramay it va ayiqning jigarini 
yemaydi. Unda vitamin A ko‘p bo‘lgani sababli zaharli. Eskimoslar shimol 
bug‘ularining, mox va lishaynik, tulki, bo‘rilarning me‘dalarini yeydilar. Ular 
fermentlarga boy. Eskimoslar yana shimol bug‘ulari, quyonlar, o‘rdak, g‘ozlarni va 
losos balig‘ini ham ov qiladilar.
Yozda ular o‘simlik mevalarini, pakana tollarning yangi novdalarini 
yeydilar. Eskimoslar bir o‘tirishda 8 kg go‘sht yeyishlari mumkin. Ularda yod 
yetishmaslik kasalligi uchraydi.