A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Ozuqaga qarab jismoniy va irqiy tafovutlar. 
Antropologlar gavda 
kattaligini uning jismoniy taraqqiy etganligi yuz, kalla, gavda kattaligi uzoq davom 
etgan irqiy va genetik omillar ta‘siri natijasi deb tushuntiradilar. Vaholanki, bunday 
farqlar tashqi muhit birinchi navbatda oziqlanish ta‘siri bilan ham yuzaga kelishi 
mumkin. Chunonchi kolonizatsiya boshlanishi bilan islandiyaliklar qadimda ajdodlari 
bo‘lgan norvegiyaliklar singari novcha bo‘lganligiga qaramay janubiy italiyanlar 
singari past bo‘yli bo‘lganlar. Bu davr iqlim o‘zgarish bilan bog‘liq holda ocharchilik 
ro‘y bergan. Grelandiyaliklar ham ocharchilik tufayli islandiyaliklarga qaraganda 

---

165 
ham past bo‘yli bo‘lgan. Keyinchalik islandiyaliklar yana o‘sgan va hozirgi vaqtda 
eng novcha odamlar sanaladi. Oziqlanish genetik omilga qaraganda jismoniy 
tafovutni ko‘proq keltirib chiqaradi. Agar odamda ozuqa yetishmasa, uning bo‘yi 
past, gavdasi ixcham bo‘la boshlaydi. Masalan, Hindistonning shimolida yashovchi 
sinxlarning bo‘yi baland, kuchli gavdali, yashovchan bo‘lishgan.
Bu ularning 
ozuqasida go‘sht, sut mahsulotlari ko‘pligidandir. Hindistonning janubida yashovchi 
madraeslar va vegetariyanlar esa unchalik bo‘ychan emas. Mak Karrisan degan 
tadqiqotchi kalamushlarni ikki guruhga ajratib, biriga sinxlar, ikkinchisiga madraeslar 
ovqatini muntazam berib borganda birinchisining o‘rtacha vazni 155gr ikkinchsining 
vazni 25gr bo‘lgan. 
Keniya davlati (Sharqiy Afrika)da masai va kikuyyu qabilalari yashaydi. 
Kikuyyular ozuqasi donli, tugunak va ozroq dukkakli o‘simliklardan iborat. Masailar 
uy hayvonlarini boqqanligi sababli go‘sht, sut, buyvollar qonidan tayyorlangan ovqat 
yeyishgan. Shunga ko‘ra masai qabilasidagi odamlar kikuyyularga nisbatan 7- 8 sm 
baland bo‘lgan, vazni esa 10 -11kg ortiqcha bo‘lgan. 
Nikols ta‘kidlashicha seylonliklarning bo‘yi va gavdasining og‘irligi irqiy 
belgilarga emas, iqtisodiy va ijtimoiy ahvoliga bog‘liq. Boy aholining 15 yoshli o‘g‘il 
bolalari kambag‘allarning shu yoshdagi o‘g‘il bolalariga qaraganda 12 - 13sm baland, 
vazni esa, 8 kg ortiqcha. Tasmaniya va Porto - Rikadagi boy negr bolalarining bo‘yi 
faqat kambag‘al negrlar emas, balki kambag‘al yevropaliklarga qaraganda ham 
baland ekanligi aniqlangan.