A samatov, I. B. Rustamova

Asalarichilik-qishloq xo‘ja!ik ishlab chiqarishining serdaromad tarmog‘i hisoblanadi. Asal yuqori kaloriyali oziq-ovqatdir, 1 kg asal 3150 kilokaloriyaga ega. Asal yengil hazm bo'lishi jihatidan bolalar, keksalar va og'ir kasaldan turgan kishilar uchun tengi yo‘q ozuqadir. Asal turli oziq- ovqatlami chirish va mog‘orlashdan saqlovchi antibiotik dori hamdir. Hozirgi paytda ko‘plab kasalliklar, xususan, asab, yurak, buyrak, jigar, oshqozon, ko'z va teri kasalliklarini asal bilan davolaydilar.

Asalari zahri bilan bod, quyanchiq, radikulit kabi kasalliklar bilan og'rigan bemorlami ayrim jarrohlik kasalliklarini davolashda ishlatiladi. U qon bosimini pasaytiradi. Ari suti bakteritsid xususiyatiga ega, shu tufayli u anemiya, frunkulyoz, artrit va boshqa kasalliklami davolashda

malham hisoblanadi. Ari suti ishtahani ochadi, organizmda modda almashinuvini kuchaytiradi. Shuningdek, u qon hosil boiishini tezlashtiradi va yaxshilaydi.

Asalarichilikdan mum ham olinadi, u sanoatning 40 dan ortiq tarmog'ida, jumladan, yog'ochsozlik, teri ishlash, to'qimachilik, aviatsiya, metallurgiya va kimyo sanoatida qo'llaniladi. Farmatsevtika sanoatida surkaladigan xilma-xil dori, malham, shuningdek, tish protez- lari tayyorlashda mumdan keng foydalaniladi. Elektr va radiotexnikada mum tengi yo'q, aniq o'lchaydigan asboblarni izolatsiya qilish materialidir.

Asalari ko'pchilik ekinlarni, tokzorlami, shuningdek, mevali daraxt- larni changlovchi sifatida ham qishloq xo'jaligiga katta foyda keltiradi. Asalarining ekin va mevazorlarni changlantirishi natijasida olingan qo'shimcha hosil asal va mumga qaraganda 10—15 barobar ko'p daromad keltiradi.

Mamlakatimizda asalarichilikni yanada rivojlantirish uchun juda katta imkoniyatlar mavjud. Chunki bahorning erta boshlanishi va iUq bo'lishi asalari oilalarini tez kuchga kirishiga va ozuqa bazasidan samarali foydalanishiga imkon beradi, yurtimizda qashqargul, g'ozpa- nja, sariq burkun, yantoq, shilvi, bo'znoch, bo'ztikan, yorongul va shunga o'xshash turli o'simliklar o'sadiki, ular shiraga nihoyatda boydir.

Qishloq xo'jaligi ekinlaridan mo‘l hosil ohshda asalarichilik ham katta rol o'ynaydi. Ma’lumki, asalarilar asal uchun shira yig'ish chog'ida guldan gulga qo'nib, ulami changlaydi va bu bilan bo'lajak hosilga zamin hozirlaydi. Masalan, respublikamizdagi katta-katta paxta maydonlari asalarilaming kamligi tufayli changlanmay qolmoqda.

Modomiki, shunday ekan, dalachilik, bog'dorchilik va boshqa tarmoqlarning xodimlari asalarichilikni rivojlantirish va undan o'sim- liklami changlatishda foydalanishdan manfaatdor boiishlari kerak. Har bir xo'jalikda asalarichilik fermasining faoliyatini qishloq xo'jaligining boshqa tarmoqlari manfaatlarini hisobga olgan holda tashkil qilishi, ya’ni xo'jalikda asalari oilalarini ko'paytirish o'sim- liklami changlatishga bo'lgan ehtiyojini to'la-to'kis qondirishni hisobga olgan holda amalga oshirish lozim.

Asalarichilik chorvachilik tarmoqlari bilan muayyan aloqada bo'ladi. Asalarilar juda ko'p yem-xashak ekinlarining, awalo, urug'lik- ning ko'payishiga, binobarin, shu ekinlar uchun ajratiladigan ekin maydonlarining kengayishiga yordam qiladi.

Aholining kuz va qish paytlarida sabzavot bilan ta’minlash uchun issiqxonalarda sabzavot yetishtirishning avj olishi yopiq joylardagi ekinlarni asalari bilan changlatishga bo'lgan ehtiyojini keskin oshirib yubordi. natijada changlovchi asalari uyalarining miqdori ko'paydi.

Asalarilardan issiqxona xo'jaliklarida foydalanish sabzavotdan yuqori hosil olishga imkon beradi, xo'jalik esa bu ekinlarni sun’iy yo'l bilan changlatish mashaqqatidan xalos bo'ladi. Changlovchi asalarilami saqlashga ketadigan sarf-xarajatlar issiqxonada yetishtiriladigan sabzavot narxiga qo'shiladi.