A samatov, I. B. Rustamova

Qishloq xo'jaligida asosiy mahsulotlarga tannarx hisoblash obyektlari

Tarmoq turlari	Tannarx hisoblash obyektlari
Dehqonchilik
G'alla ekinlari	G'alla G'alla chiqitlari
Texnika ekinlari: Paxta	Paxta G‘o‘zapoya
Kartoshka	Kartoshka
Sabzavotlar	Pomidor, sabzavot, bodringva boshqalar

15.1-jadval davomi

Uzum	Uzum, ko‘chatlar
Meva va rezavorlar	Meva, rezavorlar, ko‘chatlar
Poliz mahsulotlari	Qovun, tarvuz va boshqalar
Silos ekinlari	Ko‘k massa
Bir yillikvako‘p yillik o‘tlar	Pichan Ko‘k massa Urug
Chorvachilik
Sut yo'nalishi da	Sut Buzoq
Go‘sht qoramolchiligi	Go‘sht
Cho'chqachilik	Go‘sht, cho'chqa bolasi
Qorako‘lchilik	Go‘sht Jun Qorako‘l teri
Parrandachilik	Jo‘ja Tuxum Go'sht
Pillachilik	РШа

Qo'shimcha qiymat boshqarish, maorif, sogMiqni saqlash, mudofaa, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish va boshqalarga qilingan xarajat- larni qoplashga sarflanadi. Mahsulotlar qiymatining asosiy qismi korxona xarajatlarini tashkil etadi. Uning tarkibiga mehnat haqi, ishlab chiqarishda qatnashgan asosiy vositalarning yillik eskirishi, mashina uskunalari, aylanma vositalarning qiymati, ayrim soliqiar, toiovlar va boshqalar kiradi. Ma’lumki, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari xo'jalik yuritishning barcha shakllarida mahsulot qiymatining ajralmas qismi hisoblanadi. Xarajatlarning qiymatdan farqi takror ishlab chiqarish jarayonining barcha fazalarida namoyon boiadi. Ishlab chiqarish jarayonida xarajatlarning shakllanishi qiymat tashkil topishining birinchi bosqichidir. Bunda ishlab chiqarishning o‘zi mehnat jarayoni va qiymat yaratish jarayonining birligi bolib harakat qiladi. Jonli va buyumlashgan xarajatlar hamda tadbirkorlik yalpi mahsulot, shu jumladan, qo'shilgan qiymatni yaratadi. Ishlab chiqarish jarayonida qiymat va korxona xarajatlari o'rtasidagi bog'liqlik amaliy ahamiyatga ega. Nooqilona xo'jalik yuritish, ishlab chiqarish resurslaridan yetarli darajada samaraU foydalanmaslik tufayli sarflangan barcha turdagi bevosita va bilvosita xarajatlarning samaradorligi pasayadi.

Ijtimoiy xarajatlarning, binobarin, qiymatning maium bir qismi sifatida ishlab chiqarish xarajatlari pulda ifodalanadi. Shuning uchun ishlab chiqarish xarajatlariga ishlab chiqarish resurslarining qo‘llanilgani emas, balki iste’mol qilingan qiymati kiradi. Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga mehnat yaratgan jami qiymat emas, balki to‘langan bevosita va bilvosita mehnat haqi qo‘shiladi. Ishlab chiqarish xarajatlariga yer resurslari qiymati emas, undan foydalanish bilan bog'liq xarajat (yer uchun to'lov, ijara haqi va boshqa)lar, asosiy vositalarning qiymati emas, faqat amortizatsiya summasi, moddiy aylanma vositalaridan foydalanilgan miqdor kiradi.

Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari to'liq tannarxning asosini tashkil etadi.

2. 
   Qishloq xo'jaligi mahsulotlari tannarxini
   

rejalashtirish va hisoblash yo‘Ilari

Tannarx korxonada mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan joriy, ya’ni yillik pulda ifodalangan xarajatlarning jami yig'indisidir.

Qishloq xo'jaligida mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi quyidagilardan iborat.

Dehqonchiiikda: to'g'ri mehnat haqi ajratmalari bilan; o'g'it va ko'chatlar; amortizatsiya; urug'lik;

ishlar va xizmatlar; yoqilg'i moylash materiallari; sug'urta to'lovlari; umum ishlab chiqarish; boshqa xarajatlar.

Chorvachilikda:

• 
  to'g'ri mehnat haqi ajratmalari bilan;
  
• 
  yem-xashak;
  
• 
  amortizatsiya;
  
• 
  ishlar va xizmatlar;
  
• 
  yoqilg'i moylash materiallari;
  
• 
  sug'urta to'lovlari;
  
• 
  umum ishlab chiqarish
  

xarajatlari;

• 
  boshqa xarajatlar.
  

Korxonaning mahsulot olish uchun sarflangan hamma ishlab chiqarish xarajatlari yig'indisi yalpi mahsulot tannarxini ifodalaydi va quyidagicha hisoblanadi:

YMT = X_Ich (15.1)

Asosiy va qo'shlmcha mahsulot blrllglnlng tannarxI jamI Ishlab chIqarlsh xarajatlarInIng yalpi mahsulot miqdoriga nisbati bilan topiladi: