A samatov, I. B. Rustamova

Tuproq ichidan sug'orish usulida suv tuproq ustidan emas, balki ichidan o'matilgan quvurlar orqali tuproqning hosildor qatlamiga yetkazib beriladi. Hosildor qatlamning namlanishi, asosan, tuproqning so'rish kuchi hisobiga sodir bo'ladi. Tuproq kapillarlar orqali namlanadi. Bu usulni sho'r bosgan tuproqlarda tatbiq qilib bo'lmaydi. Afzalligi — suv bug'lanib isrof bo'lmaydi.

Tuman hosil qilib sug'orish usulida esa suv maxsus nasoslar yordamida quvurlar orqali bosim bilan ekin maydoniga tuman holatida parchalab beriladi. Bu usul, asosan, yerning mikro ob-havo sharoitini yaxshilash maqsadida ishlatiladi. Afzalligi — yuqori havo harorati me’yoriga keltirilishi evaziga suv tejaladi.

Sug'orishning biror usulini tanlashda har bir maydonning xo'jalik va texnikaviy talablari, shuningdek, iqlim, topografik va tuproq sharoitlari hisobga olinishi maqsadga muvofiq.

Sug'orishning har bir usuli o'ziga xos bo'lgan boshqariladigan sug'orish tarmoqlari tuzilishi va tegishli sug'orish texnikasi bilan, ya’ni sug'orish uchun beriladigan suvni sug'orish tarmog'idagi oqim hola- tidan sug'oriladigan dalalar tuprog'i namligiga va bu suvni o'simlik- larga uzatish usullari bilan xarakterlanadi. Shuni alohida qayd etib o'tish kerakki, sug'orish usulini to'g'ri tanlash va sug'orish texnikasini to'g'ri hal qilish yerlardan samarali foydalanishda katta ahamiyatga ega.

Qishloq xo'jalik ekinlari turi bo'yicha yoppasiga va qatorlab ekiladigan ekinlarga bo'linadi. Ulaming har qaysisi o'ziga mos sug'orish usulini talab qiladi. Jumladan:

• 
  ko'p yillik ekinlarni tomchilatib sug'orish yaxshi natija beradi (tog'li joylardagi bog' va uzumzorlarni);
  
• 
  yoppasiga ekiladigan ekinlar, asosan, yer ustidan cheklarga bo'lib sug'oriladi (sholi va boshqa ekinlar);
  
• 
  egatga ekiladigan ekinlar uchun, asosan, yer ustidan egat olib, tuproq ichidan va yomg'irlatib sug'orish usullari qo'llaniladi (g'o'za va boshqa ekinlar).
  

2. 
   Yerdan, suvdan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko'rsatkichlar, ularni aniqlash tartibi
   

Qishloq xo'jaligida yer resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi xo'jaliklarga birkitilgan yer resurslari, ya’ni 1 gektar maydon hisobiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarish samarasini aks ettiradi.

Yer resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi ko'rsat- kichlariga, qishloq xo'jaligiga yaroqli yerdan va haydaladigan yerdan foydalanish koeffitsientlari kiradi.