A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

Tushunchani umumlashtirish tur (hajmi tor) tushunchadan jins
(hajmi keng) tushunchaga fikran o‘tishdan iborat. 
Bunda berilgan 
tushuncha tur tushuncha deb qabul qilinib, uning mazmunidan 
tur hosil qiluvchi belgilar chiqarib tashlanadi. Natijada, maz­
mun jihatidan unga nisbatan torroq, lekin hajmiga ko‘ra kengroq 
bo‘lgan jins tushuncha hosil bo‘ladi. Masalan: Olma daraxti —> 
mevali daraxt —►
daraxt —►
o‘simlik.
216

---

Umumlashtirish amali eng umumiy tushuncha — kategori- 
yalarda to‘xtaydi.
Tushunchani chegaralash va umumlashtirish amallari ilmiy 
bilishda va kundalik turmushda keng qo‘llaniladi.
Ta’riflashning 
struk-
turasi
Aniqlanuvchi qism 
— mazmuni ochib berilishi 
lozim bo‘lgan tushuncha.
Aniqlovchi qism 
— aniqlanuvchi tushuncha­
ning mazmunini ochib beruvchi tushunchalar.
Ta’riflashning turlari
Nominal ta’rif 
— predmetni ifodalovchi tushunchaning m a’nosini 
aniqlovchi ta’rif.
Aniq real ta’rif 
— predmetning 
muhim belgisini ko‘rsatish orqali 
ta’riflash.
Aniq real ta’rifning 2 turi mavjud:
1. Yaqin jinsi va tur belgisini 
ko‘rsatish orqali ta ’riflash.
2. Genetik ta ’rif.
Noaniq real ta’rifda 
tushuncha­
ning mazmuni yordamchi vosita- 
lar orqali ochib beriladi.
Noaniq real ta’rifning 3 turi mav­
jud:
1. Aksiomatik ta’rif.
2. Kontekstual ta’rif.
3. Induktiv ta’rif.
Ta’riflashning qoidalari
1. Ta’rif teng hajmli bo‘lishi kerak, ya’ni aniqlanuvchi va aniqlovchi 
tushunchalarning hajmlari o‘zaro teng bo‘lishi shart.
2. Ta’rif aniq bo‘lishi kerak, unda obrazli iboralar, mazmuni noaniq 
so‘zlar ishlatilmasligi kerak.
3. Ta’rif aylana shaklida bo‘lib qolmasligi kerak, ya’ni aniqlovchi tu ­
shunchaning mazmunini aniqlash uchun aniqlanuvchi tushunchaning 
o‘ziga murojaat qilish mumkin emas.
4. Ta’rif iloji boricha inkor shaklida bo‘lmasligi kerak.