A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

282

---

Baxt. 
Hayotning m a’nosi ideal bilan bog‘liq bo‘lgani kabi baxt 
atamasini ham hayotning ma’nosi tushunchasidan ajratib olin­
gan holda tahlil etish mumkin emas. Zero, baxt inson o‘z hayoti 
ma’nosini qay darajada tushungani va shu ma’nodan umri mo- 
baynida qoniqish hosil qilib borishidan iboratdir. H ar bir insonda 
qoniqish hissi undagi maqsadlarning takomilga yetganidagina 
ro‘y beradi. Faqat bu takomilga yetish jarayoni bir umr davom 
etadi. Shu m a’noda buyuk ajdodimiz Abu Nasr Forobiy: «Baxt — 
har bir inson intiladigan maqsad, zotan u muayyan komillikdir», 
— deganida ko‘p jihatdan haq edi.
Faqat bu qoniqish ham davomiylik tabiatiga ega ekanini unut- 
maslik lozim, uni lazzat bilan aynanlashtirish to‘g‘ri emas. Laz­
zat oniylik xususiyatiga ega, o‘zini faqat jarayondagina namoyon 
etadigan hodisa va u moddiy hayotdagi real, ammo o‘tkinchi 
ehtiyojlardan kelib chiqadi. Masalan, gastrologik yoki shahvoniy 
lazzatni olib ko‘raylik: deylik, siz kabobni xush ko‘rasiz va laz- 
zatlanib yeya boshlaysiz, lekin biroz muddat o‘tgach, to‘yasiz, 
boshqa yegingiz kelmay qoladi; shahvoniy lazzat ham shunday. 
Baxt esa ma’naviy ehtiyoj bilan bog‘liq, unda maqsadlarga birin- 
ketin erisha borish, qoniqish jarayoni, boya aytganimizdek, bir 
um r to‘xtamaydi va doimo lazzat va zavqni o‘z ichiga oladi.
Baxt garchand, orzu kabi idealning hissiy-ehtirosli shakli si­
fatida ko‘zga tashlansada, aslida undan farqli o‘laroq, shaxsning 
intilishini emas, shu intilishning ro‘yobini anglatadi. Har bir inti- 
lishning ro‘yobga chiqishi esa muayyan tayyorgarlikni va kurash- 
ni taqozo etadi.
Baxt haqida gap ketganda, albatta, omad to ‘g‘risida to‘xtalib 
o‘tish lozim. Omad ham lazzatga o‘xshash oniylik tabiatiga ega. 
Lekin bu oniylikda lazzatdagidek takrorlanish xususiyati yo‘q: 
odamga omad hayoti mobaynida kamdan-kam kulib boqadi. 
Omadning ana shu jihati haqida qrim -tatarlarning qadimgi 
asotiri bor. Unga ko‘ra, omad m a’buda ekan, kunlardan birida 
uning o‘g‘li yerni tomosha qilaman deb osmondan tushibdi-yu, 
qaytib chiqmabdi. Shu-shu omad yerga tushib, hanuz bolasini 
qidirarmish. M a’budaning yuzi yo‘q, faqat qoq miyasi ustida bit- 
tagina ko‘zi bor ekan. Shu bois u to ‘g‘ri kelgan o‘tkinchini tutib
283

---

olib, o‘g‘lim m ikan deb, balandga ko‘tarib, ko‘ziga olib borib qa- 
rarkan va o‘g‘li emasligiga ishonch hosil qilgach, osmonu falak- 
dan pastga qaratib itqitib yuborarkan. Omad o‘z qo‘liga tush- 
ganlarning hammasiga shunday munosabatda bo‘lar ekan.
Darhaqiqat, mazkur asotirda omadning o‘tkinchilik mohiyati 
juda chiroyli va majoziy ochib berilgan; bir umr omadli odam 
yo‘q, omad — tasodif, baxt — zaruriyat; omad — istisnoli, baxt 
— qonuniy hodisa. Omad - shaxsning bir zumlik holatini aks et­
tiradi, baxt esa inson nimaga erishmog‘i lozim, degan savolga bir 
um r mobaynidagi amaliy javobdir.
Axloqiy tamoyillar ham inson va jamiyat hayotida muhim aha­
miyat kasb etadi. Ular jamiyat tomonidan shaxsga qo‘yiladigan 
talab tarzida namoyon bo‘lib, insonning axloqiy mohiyatini, 
uning hayoti mazmunini, odamlar bilan o‘zaro aloqalaridagi 
asosiy jihatlarni belgilab beradi. Natijada tamoyillar, inson xatti- 
harakatining umumiy yo‘nalishini ko‘rsatgan holda, ko‘pgina ax­
loqiy me’yorlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.