A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

Sillogizm figuralari va moduslari.
Sillogizmlar bir-biridan 1) o‘rta terminning joylashishiga qa- 
rab va 2) asoslar va xulosadagi mulohazaning miqdori va sifatiga 
ko‘ra farq qiladi. 0 ‘rta terminning o‘rni sillogizmning flgurasini 
belgilab beradi.
I figurada o‘rta term in katta asosning subyekti, kichik asos- 
ning predikati bo‘lib keladi. II figurada o‘ ta term in katta va 
kichik asoslarning predikati bo‘lib keladi. I ll figurada o‘rta ter­
m in har ikki asosning subyekti bo‘lib keladi. IV figurada o‘rta
237

---

termin katta asosning predikati, kichik asosning subyekti bo‘lib 
keladi1.
I figura 
II figura 
III figura 
IV figura
M_____ P 
P_____ M M______ P 
P_____M
S______M 
S_____ M M______ S 
M_____ S
s - Р
s - p
s - Р
S - P
Sillogizm asoslari oddiy qat’iy mulohazalardan iborat. Bu mu- 
lohazalarning ikki asos va xulosada o‘ziga xos tartibda (to‘plamda) 
kelishi modus deb ataladi. «Modus» shakl degan m a’noni ang- 
latadi. Sillogizm figuralarining o‘ziga xos shakllari mavjud. Har 
bir flguraning to‘g‘ri shakllarini aniqlab, to‘g‘ri xulosa chiqa- 
rishda sillogizmning umumiy qoidalari bilan birga har bir fi- 
guraning maxsus qoidalariga ham amal qilinadi. Figuralarning 
maxsus qoidalari sillogizm terminlarining o‘ziga xos bog‘lanishi 
asosida aniqlanadi.
Entimema (qisqartirilgan qat’iy sillogizm)
Insonning fikr yuritish jarayoni ko‘proq entimema ko‘rinishida 
amalga oshadi. Masalan, «U talababo‘lgani uchun, stipendiya oladi», 
«Birodarim e’tiqodda sobit, shuning uchun unga ishonsa bo‘ladi». 
Entimema deb, asoslaridan biri yoki xulosasi tushirib qoldirilgan 
sillogizmga aytiladi. Entimema so‘zi — aqlda, fikrda degan ma’noni 
anglatadi. Entimemada sillogizmning tushirib qoldirilgan qismi 
yodda saqlanadi. Zarur bo‘lganda uni topib, o‘rniga qo‘ygan holda 
entimemadan to‘la sillogizmni tiklash mumkin.
Entimemalar uch turli bo‘ladi:
1-tartibli, ya’ni katta asosi tushirib qoldirilgan.
2-tartibli, ya’ni kichik asosi tushirib qoldirilgan.
3-tartibli, ya’ni xulosasi tushirib qoldirilgan2.