A. S. (guruh rahbari); Fattohov

Q = 1,48  10¹¹
kal

energiya ajraladi. Bu energiya son jihatidan 21 t toshko‘mir bir vaqtda yonganda ajraladigan energiyaga teng bo‘ladi. Bu degan so‘z, yadroning bog‘lanish energiyasi haddan tashqari katta ekan.
Bog‘lanish energiyasini neytral atomlarning massalari orqali ifodalash mumkin. (32.4) ifodaning qavs ichidagi birinchi va
uchinchi hadlariga Zm_e hadini qo‘shsak, unda hech qanday o‘zgarish sodir bo‘lmaydi, faqatgina ifoda neytral atomlarning massalari orqali ifodalanadi, ya’ni m_p o‘rniga vodorod atomining
M_Hmassasi va M o‘rniga o‘rganilayotgan yadroga ega bo‘lgan neytral
atomning M_a massasi qo‘yiladi, xolos:

W  [ ZM (: H )  ( A  Z )m_n  M _a ]c² 
 [ ZM (: H )( A  Z )m  M ]  931, 5(M eV).

(32.6)

n a
Jadvallarda yadrolarni emas, balki atomlarning massalari keltirilgan bo‘lganligi uchun (32.6) formuladan foydalanish qulaydir.
Bitta nuklonga to‘g‘ri keluvchi yadroning bog‘lanish energiyasiga

yadroning solishtirma bog‘lanish energiyasi deyiladi:

146

_{ } ∆W
[ ZM _p  ( A – Z )m_n – M ]c²
[ ZM (: H )  ( A – Z )m – M
]c²

_{ } n a _
A A A
_ [ ZM _pT ( A – Z )m_n – M ]• 931, 5 _
A
_ [ ZM (: H )( A – Z )m_n – M ]• 931, 5 _{(M eV) (32.7)}
A


98- rasmda solishtirma bog‘lanish energiyasining massa soniga bog‘liqlik grafigi keltirilgan. Uni tahlil qilib quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 1) solishtirma bog‘lanish energiyasi har xil ele- mentlarning yadrolari uchun har xil bo‘ladi; 2) eng katta solish- tirma bog‘lanish energiyasi massa sonlari 28 dan 138 gacha bo‘lgan yadrolarga to‘g‘ri keladi, ularda solishtirma bog‘lanish energiyasi taxminan 8,7 MeV gacha boradi.

3. 
   yengil yadrolarda solishtirma bog‘lanish energiyasi yadrodagi nuklonlar sonining kamayishi bilan kamayadi, og‘ir yadrolarda esa u yadroning massasi soni ortishi bilan kamayadi;
   
4. 
   massa soni uncha katta bo‘lmagan yadrolarda xarakterli maksimum va minimumlar kuzatiladi, maksimumlar asosan pro-
   

^{ton va neytronlar soni juft son bo‘lgan 4}H e, ¹²C, ¹⁶O ^yadrolarida
2 6 8
kuzatilsa, minimumlar esa proton va neytronlar soni toq bo‘lgan
²H, ⁶L i, ¹⁰B ^{yadrolarida kuzatiladi.}
1 3 5
Nuklonlar o‘rtasida ta’sir etuvchi va yadroning turg‘unligini ta’minlovchi kuchlarga yadro kuchlari deyiladi. Yadro kuchlari gravitatsion va elektromagnit ta’sirlashuv kuchlaridan farqli o‘laroq, o‘ziga xos kuchlar bo‘lib hisoblanadi. Ilmiy tekshirishlardan ma’lum bo‘lishicha, yadro kuchlari quyidagi xossalarga ega ekan:

1. 
   yadro kuchlari qisqa masofada ta’sir etuvchi kuchlardir.
   

Ular nuklonlarning chiziqli o‘lchamlari bilan taqqoslanishi mumkin bo‘lgan nuklonlar o‘rtasidagi eng qisqa masofalarda namoyon bo‘ladi. Yadro kuchlari ta’sir etadigan r masofaga yadro kuchlarining ta’sir radiusi ( r  2  10^-15m ) deyiladi;

2. 
   yadro kuchlari nuklonlarning zar- yadiga bog‘liq bo‘lmagan kuchlardir, ya’ni
   

ular proton — proton, proton — neytron, neytron — neytronlar o‘rtasida bir xilda

97. 
    rasm.
    

A
147

ta’sir etadi. Bundan yadro kuchlarining elektromagnit tabiatga ega emasligi kelib chiqadi;
d) yadro kuchlari to‘yinish xarakteriga ega, ya’ni har bir nuklon yadroning barcha nuklonlari bilan emas, balki o‘ziga yaqin turgan chegaralangan sondagi nuklonlar bilan ta’sirlashadi. Bu esa yadro bog‘lanish energiyasining massa soniga chiziqli bog‘lanishdan kelib chiqadi. Agar har bir A nuklon qolgan barcha (A–1)nuklonlar bilan o‘zaro ta’sirlashganda edi, yadroning bog‘lanish energiyasi nuklonlar juftliklari soniga
^ A( A  1) A²  A ^
 ₂ ^ ₂ ^ proporsional bo‘lardi. U holda W energiya A
 
ga chiziqli bog‘langan emas, balki kvadratik bog‘langan bo‘lar edi. Lekin amalda unday emas;