A. S. (guruh rahbari); Fattohov

Qo‘shimcha adabiyotlar

[1] — 523—26- betlar, [2] — 220—21- betlar,
[3] — 194—95- betlar, [4] — 465—67- betlar,
[5] — 442—43- betlar, [6] — 269—71- betlar.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Bor postulatlarini ta’riflang va nima uchun ular kiritilganligini tushuntirib bering.
   
2. 
   Frank—Gers tajribasining maqsadi nimadan iborat? 3.Frank—Gers tajribasida nima sababdan ultrabinafsha nurlanish hosil
   

bo‘lganligini tushuntiring.

4. 
   Nima sababdan keskin kamayib ketgan tok kuchi yana orta boshlaydi?
   
5. 
   Atomning uyg‘onish potensiali nima?
   
6. 
   Rezonans potensiali deb, nimaga aytiladi?
   
7. 
   Ionizatsiya potensialini ta’riflang.
   

26- ma’ruza

Vodorod spektridagi asosiy qonuniyatlar. Vodorod atomining spektral seriyalari. Balmerning umumlashgan formulasi. Kombinatsion prinsip
Òajribalarning ko‘rsatishicha, bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlash- mayotgan atomlarning nurlanishi alohida-alohida olingan spektral chiziqlardan iborat bo‘ladi. Shu tufayli, atomlar nurlanishida hosil bo‘lgan spektrlar chiziqli spektrdir. Atom — optik diapazondagi elektromagnit to‘lqinlarni chiqaruvchi manbadir. Shuning uchun bu nurlanish spektrlari asosida yoki bu nurlanish bo‘ysunadigan qonuniyatlar yordamida atom tuzilishini o‘rganish katta ahamiyatga egadir. Atom nurlanishi spektridagi chiziqlar tartibsiz joylashgan emas, ular biror-bir guruhga birlashgandir. Qandaydir matematik
118
87- rasm.

qonuniyatga bo‘ysunuvchi spektral chiziqlar guruhi spektral seriyalar deyiladi. Eng oddiy atom bo‘lgan vodorod atomining spektrlarini ko‘rib chiqaylik. Bu atom chiqargan spektral chiziqlarni kuzatadigan bo‘lsak, unda qandaydir oddiy qonuniyat borligini ko‘rish mumkin (87- rasm).

Bu yerda qo‘shni spektral chiziqlarning chastotalar farqi ular- ning chastotalari ortib borishi bilan kamayib boradi. Spektral chiziqlarning bunday joylashish qonuniyatini uzoq vaqt matematik yo‘l bilan kashf eta olmadilar.
1885- yilda shveytsariya matematigi Balmer empirik yo‘l bilan vodorod atomining ko‘rinuvchi sohasidagi spektral chiziqlarning quyidagi qonuniyatga bo‘ysunishini aniqladi:
  3645, 6 ⁿ2 ^

_{n2 4} ( A),
(26.1)

bunda n — butun son bo‘lib, 3, 4, 5 va hokazo qiymatlarni qabul qiladi. (26.1) spektral chiziqlar guruhiga Balmer seriyasi deyiladi. Balmer seriyasi formulasini to‘lqin soni deb ataluvchi kattalik orqali ifodalash qulaydir. Òo‘lqin soni deb, 1 sm dagi to‘lqinlar soniga aytiladi; u — to‘lqin uzunligiga teskari bo‘lgan kattalik. Òo‘lqin soni K harfi bilan belgilanib, quyidagi formula orqali topiladi:

K  ¹ (sm ^1).


(26.2)

(26.2) ifodaga (26.1) olib kelib qo‘yamiz:

K  ¹
3645,6
_ n² 4 _
n2
4


3645,6
(1- ¹ ) 
_n2
1 1 4

2


( - ) 3645,6 4 _n

 ⁴  ( ¹  ¹ )  R  ( ¹
 ¹ ). (26.3)

3645,6 ₂² _n²
₂2 _n2

119

(26.3) ifoda to‘lqin soni orqali yozilgan Balmer seriyasi
^410+8 -1 - 1

deyiladi.
R  sm = 109737 sm
3645,6
vodorod atomi uchun

^{Ridberg doimiysi deyiladi.} n   ^{dagi to‘lqin sonining qiymati}