A s daminov, B. S. Salimov

Jigar qurtining rivojlanish sikli. 
Jigar qurti Fasciola hepatica tuxumi oval 
shaklida  bo‘lib,  uzunligi  0,13  –  0,15mm.  keladi,  sirtqi  tomondan  qopqoqli  qalin 
po‘st  bilan  qoplangan.  Parazit  bachadonida  otalangan  tuxum  tashqi  muhitga 
tushganda  unda  lichinka  miratsidiy  shakllanadi.  Etilgan  miratsidiy  tuxumning 
qutibidagi  qopqoqchani  bosh  tomoni  bilan  ochib  suvga  chiqadi  (rasm  12).  Uning 
tanasi  kiprikchalar  bilan  qoplangan.  Gavdasining  oldingi  qismida  xartumcha  va 
ko‘zchasi  bo‘ladi.  Tanasi  embrional  hujayralarga  to‘la  bo‘ladi.  Miratsiydiyning 
kelgusi  taraqqiyoti  chuchuk  suv  mollyuskasi  kichik  akam  -  tukam  –  Lymnae 
truncatula  organizmida  kechadi.  Miratsidiy  mollyuskaning  jigariga  kirib  olib 
sporatsistaga  aylanadi.  Sporatsista  ichidagi  embrional  ho‘jayralardan  kelgusi 
lichinkalik  bosqich  –  rediyalar  hosil  bo‘ladi.  Rediya  ichidagi  embrional 
hujayralardan  dumli  serkariy  hosil  bo‘ladi.  Serkariy  xo‘jayin  tanasini  tark  etib, 
tashqi  muhitga  chiqadi.  Serkariy  ayrim  morfologik  xususiyatlari  bilan  etuk  jigar 
qurtiga o‘xshaydi. Unda ikkita so‘rg‘ich, oldingi va o‘rta ichaklar, yon nerv tolalari 
shakllangan  bo‘ladi.  Serkariy  dumini  yo‘qotib  to‘liq  sistaga  o‘ralib  oladi.  Bu 
stadiya adoleskariy deb ataladi. Adoleskriyalar invazion lichinka hayvonlarga o‘t – 
xashak va qisman suv orqali yuqadi. Barcha o‘txo‘r hayvonlarning jigarida fassiola 
lichinkalari  maritogoniya  davrini  o‘tkazadi.  Voyaga  etgan  parazitlar  jigar  o‘t 

---

36 
 
yo‘llarida jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi va bir necha yil yashaydi. 
Boshqa bir jigar qurti-lansetsimon surg‘ichli uch xo‘jayinli trematoda. uning 
birinchi  oraliq  xo‘jayin  quruqlik  mollyuskasi,  ikkinchi  oraliq  xo‘jayini-
chumolilarda.  Ushbu  trematodaning  sistogoniya  davri  chumolining  qorin 
bo‘shlig‘ida kechadi. Qon so‘rg‘ichli trematodalar ham fassiolalar singari chuchuk 
suv molliyuskasi orqali rivojlanadi, ammo ularda sistogoniya davri bo‘lmaydi. 
O‘zbekistonning  cug‘oriladigan  tekislik  va  tog‘oldi-tog‘  mintaqalarida 
trematodalardan  fassiolalar  qo‘zg‘atadigan  fassilioz,  lansetsimon  so‘rg‘ichli 
qo‘zg‘atadigan 
dikroselioz, 
oshqazon 
trematodalari 
qo‘zg‘atadigan 
paramfistomatidozlar  keng  tarqalgan,  ular  chorvachilikga  kata  iqtisodiy  zarar 
keltiradi.  Qon  so‘rg‘ichli  trematoda  qo‘zg‘atadigan  Orientobil’garsioz  ser  suv, 
ko‘llar  ko‘p  hududlarda  tarqalgan.  Ularning  oldini  olish  uchun  kasallangan 
hayvonlarni o‘z vaqtida davolash va boshqa tadbirlar o‘tkazish zarur. 
 
 
14-rasm. Jigar qurti (Fasciola hepatica)ning rivojlanishi. 
A. kiprlikli miratsidiya, (1-ichakning boshlanish joyi, 2-3 protonefridiya,  
4-embrion hujayralar). 
B. sporotsista (ichida rediyalar rivojlanayotgan sporotsistalar). 
D. ichida ikkinchi bo‘g‘in rediyalar rivojlanayotgan birinchi bo‘g‘in rediyalari. 
E. ichida serkariyalar rivojlanayotgan rediya. 
F. serkariya. (1-og‘iz so‘rg‘ichi, 2-qorin so‘rg‘ichi, 3-ichak, 4-sariqidon, 5-dum). 
S. adoleskariya 
 

---

37 
 
 
15-rasm. Fasciola hepaticaning taraqqiyoti: 
1-jinsiy  voyaga  yetgan  shakli  (marita);  2-asosiy  xo’jayinlari;  3-tuxum;  4-mirasidiy;  5-oraliq 
xo’jayin-mollyuska; 6-sporosista; 7-yosh rediya; 8-yetilgan rediya; 9-serkariya; 10-adoleskariya; 
11-o’tga yopishgan adoleskariyalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16-rasm. Lansetsimon so’rg’ichli – Dicrocoelium lanceatumning tuzilishi va taraqqiyoti: 
1-voyaga  yetgan  shakli;  2-asosiy  xo’jayinlari;  3-tuxumi;  4-birinchi  oraliq  xo’jayini  va  5-9-
lichinkalik  taraqqiyoti;  5-mirasidiy;  6-7-sporasistalar; 8-serkariya;  9-serkariya tugunchalari; 10-
ikkinchi oraliq xo’jayin; 11-metaserkariy 
 
NAZORAT   SAVOLLARI: 
1.
 
Jigar qurtlarining asosiy va oraliq xo‘jayinlarini ayting? 
2.
 
Ikki va uch xo‘jayinli trematodalarni taraqqiyotini aytib bering?  
3.
 
Trematodalarning taraqqiyoti qanday davrlarga bo‘linadi?  
4.