A s daminov, B. S. Salimov

 
 
TIP: BIRLAMCHI TANA BO‘SHLIQLI YOKI YUMALOQ  
CHUVALCHANGLAR. – Nemathelminthes 
 
Birlamchi  tana  bo‘shliqli  chuvalchanglar  hayvonot  dunyosi  evolyusiyasida 
yassi  chuvalchanglarga  nisbatan  ancha  progressiv  taraqqiy  etgan  va  qator 
takomillashgan  belgilari  bilan  ulardan  ajralib  turadi.  Ularda  organlar  oralig‘ini 
to‘ldirib  turuvchi  parenxima  yo‘qolib,  uning  o‘rniga  bo‘shliq  birlamchi  tana 
bo‘shliq – prototsel hosil bo‘lgan. Prototselning mahsus pardalari bo‘lmaydi va u 
o‘ziga  xos  suyuqlik  bilan  to‘lgan.  Bu  suyuqlik  ikki  xil  funksiyani  o‘zida 
mujassamlashtirgan:  birinchidan  u  gidroskelet  vazifasini  bajarsa,  ikkinchidan  – 
modda almashish jarayonida transport vazifasini o‘taydi. Birlamchi tana bo‘shliqli 
chuvalchanglarning  ovqat  hazm  qilish  organlari  uch  qismdan-  oldingi,  o‘rta  va 
keyingi  ichakdan  iborat.  Keyingi  ichak  esa  orqa  chiqarish  teshigi  –  anus  bilan 
tugaydi.  Bu  esa  yumaloq  chuvalchanglarning  intensiv  oziqlanishiga  imkoniyat 
yaratadi. Yumaloq chuvalchanglarning asosiy qismi ayrim jinsli.  
Biroq,  ularda  ushbu  progressiv  belgilar  bilan  bir  qatorda  yassi 
chuvalchanglarga  xos  bo‘lgan  primitiv  belgilari  ham  saqlanib  qolgan:  qon 
aylanish,  nafas  olish  organlari  rivojlanmagan,  ajratish  sistemasi  protonefridial 
tipda.  
Yumaloq 
chuvalchanglar 
orasida 
erkin 
yashovchi, 
o‘simliklarda,  
hayvonlarda  va  odamlarda  parazitlik  qiluvchi  ekologik  guruhlari  ham  bor. 
YUmaloq  chuvalchanglar  tipiga  xozirgi  vaqtda  6ta  sinf  kiradi.  SHulardan  faqat 
haqiqiy  yumaloq  chuvalchanglar  yoki  nematodalar  –  Nematodes  sinfini  amaliy 
mashg‘ulot  darsida  o‘rganamiz.  Bu  sinf  vakillari  o‘z  navbatida  erkin  yashovchi 
tuproq  nematodalariga  va  parazitlik  yo‘li  bilan  yashashga  o‘tgan  fitonematodalar 
va  zoonematodolarga  bo‘linadi.  Tuproq  va  o‘simlik  nematodalari  o‘z  ichiga  juda 
mayda turlarni, zoonematodalar esa yirik turlarni oladi.